Bezpodstawne wzbogacenie, jakkolwiek brzmi zagadkowo, jest jedną z bardziej przydatnych i obszernych instytucji prawa cywilnego pozwalających na dochodzenie przed sądem swoich praw.
Dotyczy wielu bardzo różnych sytuacji poczynając od działań przypadkowych, nie będących wynikiem czyjejś złej woli (np. przelanie pieniędzy na niewłaściwy rachunek bankowy, albo w kwocie wyższej) na działaniach niezgodnych z prawem kończąc. Powszechnie stosuje się tę instytucję do rozliczenia majątku nabytego w czasie konkubinatu czy też między małżonkami, których nie łączy wspólność ustawowa małżeńska.
Zgodnie z art. 405 kodeksu cywilnego: Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.Z przywołanego przepisu wynika, iż musi dojść do wzbogacenia się czyimś kosztem bez podstawy prawnej, zarówno czyjeś zubożenie, jak i wzbogacenie muszą pozostawać w związku ze sobą. Wzbogacenie nastąpi zarówno wtedy gdy czyjś majątek się powiększy, ale również wówczas gdy zaoszczędzono niezbędnych wydatków. Zubożenie może przybrać formę niepowiększenia się majątku (np. w wyniku nieotrzymania wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy).
Zwrot korzyści powinien nastąpić w naturze czyli zwrotowi podlega to co się wzięło. Jednakże w przeważającej większości przypadków zwrot będzie dotyczył oznaczonej kwoty pieniędzy. Wartość wzbogacenia oblicza się, co do zasady na dzień wydania wyroku (tak miedzy innymi przyjął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 lutego 2016 roku, w sprawie sygn. akt II CSK 302/15). Może być również przyjmowana wartość z innej daty, w zależności od sytuacji konkretnej sprawy.
W myśl art. 406 kodeksu cywilnego wydać należy również wszystko, co zostało uzyskane w razie zbycia, utraty lub uszkodzenia w zamian tej korzyści albo jako naprawienie szkody.
Mieć należy na względzie również to, że w sytuacji poczynienia na rzecz nakładów obowiązany do zwrotu korzyści może żądać zwrotu nakładów. Jeżeli mają charakter nakładów koniecznych wtedy gdy nie mają pokrycia w użytku jaki z nich osiągnął, innych, zaś nakładów jeżeli zwiększają wartość rzeczy w chwili ich wydania, jednak może zatrzymać te nakłady i przywrócić rzecz do stanu poprzedniego.
Kiedy nie trzeba zwracać korzyści?
Nie w każdym przypadku osoba która uzyskała korzyść będzie musiała ją zwrócić (czy też zapłacić jej równowartość). Obowiązek ten odpadnie wówczas, gdy:
-
korzyść została zużyta lub utracona w sposób powodujący brak wzbogacenia, czyli w sytuacji gdy wzbogacony nie otrzyma niczego w zamian,
-
ale wyłącznie pod takim warunkiem, że wyzbywając się korzyści wzbogacony nie miał świadomości, że musi dokonać zwrotu np. wówczas gdy nie miał świadomości wzbogacenia albo nie wiedział, że korzyść jest nienależna. Można to zobrazować uproszczonym przykładem: ktoś kupił żywność, zrobił obiad i zjadł z rodziną za pieniądze, które ktoś inny omyłkowo przelał mu na konto. Jednak każda taka sytuacja jest wnikliwie analizowana przez sąd.
Nadto, jeżeli osoba, która korzyść uzyskała bezpłatnie nią rozdysponowała na rzecz innych osób, wówczas to nie ona, ale te osoby trzecie będą miały obowiązek zwrotu korzyści.
Obowiązek zwrotu korzyści przestaje również istnieć z upływem przedawnienia roszczenia o zwrot korzyści uzyskanej bezpodstawnie i liczy się od momentu uzyskania tej korzyści, bowiem od tego momentu roszczenie jest wymagalne czyli można żądać jego zwrotu. Aktualnie termin przedawnienia wynosi 6 lat i kończy się ostatniego dnia roku kalendarzowego.
adwokat Magdalena Kusik-Balicka
Kancelarie Adwokatów i Radców Prawnych DĄBEK & KUSIK
22-500 Hrubieszów, ul. Rynek 36
we współpracy ze Stowarzyszeniem Sołtysów Gminy Hrubieszów w Hrubieszowie oraz
Stowarzyszeniem Inicjatyw Wschodnich w Hrubieszowie