Hrubieszowska Kolej Dojazdowa (w skrócie HKD) – nazwa sieci kolei wąskotorowych istniejących na terenie powiatu hrubieszowskiego i tomaszowskiego w XIX i XX wieku.
Pierwszą linią był kilkukilometrowy odcinek Poturzyn-Kryłów otwarty pod koniec XIX wieku (po 1887), wówczas jeszcze kolejki konnej (o prześwicie 750 mm), która dowoziła cukier z cukrowni w Poturzynie do portu rzecznego w Kryłowie i dalej przez rzekę Bug w świat. W 1905 wybudowano linię Wojsławice – Uchanie – Nieledew – Trzeszczany – Grabowiec, która łączyła ze sobą znajdujące się tam cukrownie.
W 1916 Austriacy zbudowali dla potrzeb wojska linię Włodzimierz Wołyński – Uhnów. Później dobudowywano kolejne odcinki, wśród nich Gozdów-Nieledew, Werbkowice-Kosmów, Hrubieszów – Matcze, Łaszczów – Wożuczyn i Łaszczów – Poturzyn. Jednocześnie zlikwidowano odcinki Nieledew – Grabowiec oraz Hrubieszów – Włodzimierz Wołyński.
W związku z tym, w dwudziestoleciu międzywojennym sieć kolei wąskotorowej wyglądała następująco: istniał odcinek główny Matcze – Hrubieszów – Gozdów – Werbkowice – Łaszczów – Uhnów, od którego odchodziły linie Wojsławice – Gozdów, Werbkowice – Kosmów, Łaszczów – Kryłów i Łaszczów – Wożuczyn. Linie te służyły głównie ruchowi towarowemu (przewóz buraków i cukru między cukrowniami i składami), zaś w ograniczonym stopniu był to, począwszy od 11 października 1917, ruch pasażerski – głównie podróżowali pracownicy.
W 1941 rozebrano odcinek Wojsławice – Uchanie, za to dobudowano Hrubieszów – Strzyżów. W 1951 roku wskutek wymiany granic, odcinek główny został skrócony do wsi Byków (obecnie Magdalenka). Po II wojnie światowej z powodu rozwoju transportu samochodowego i zmniejszania się liczby przewozów kolejowych, nie zbudowano nowych odcinków, za to zaczęto likwidować istniejące.
W 1970 zlikwidowano i rozebrano odcinek Werbkowice – Kosmów. Na przełomie lat 80. i 90. podjęto decyzję o całkowitej likwidacji Hrubieszowskiej Kolei Dojazdowej z powodu planów otwarcia cukrowni w Tyszowcach (nie zostały one zrealizowane), do której miała być doprowadzona normalnotorowa linia kolejowa z Werbkowic na śladzie linii wąskotorowej. Wobec tego 28 kwietnia 1989 zamknięto odcinki Gozdów – Uchanie i Hrubieszów – Matcze, a 13 stycznia 1990 Werbkowice – Byków, Łaszczów – Wożuczyn i Łaszczów – Witków. W maju 1991 zawieszono ostatni czynny odcinek Werbkowice – Hrubieszów – Strzyżów, zaś odcinek Hrubieszów – Strzyżów przeznaczono do rozbiórki.
Przeraziło to przedstawicieli Towarzystwa Miłośników Kolei, z inicjatywy których 27 listopada 1992 wpisano ostatni ocalały odcinek Hrubieszów – Werbkowice na listę zabytków.
Nie udało się jednak przywrócić linii. Ostatni pociąg odjechał do Werbkowic 12 lipca 1993. Od tego czasu tory zarosły dziką roślinnością, zaś budynki oraz sprzęt kolejowy zostały zniszczone lub przeznaczone do innych celów, np. budynek dworca w Hrubieszowie jest obecnie blokiem mieszkalnym. Obecnie linię zamierza się odnowić dla ruchu turystycznego i utworzyć tutaj Muzeum Kolei Wąskotorowej.
***
Koleje wąskotorowe w Polsce
Działające
Bieszczadzka • Ełcka • Gnieźnieńska • Górnośląskie • Grójecka • Gryficka • Kaliska • Mławska • Nałęczowska • Przeworska • Rogowska • Sochaczewska • Śmigielska • Średzka • Świętokrzyska • Wigierska • Żnińska • Żuławska
Zamknięte
Białogardzka • Hrubieszowska • Stargardzka • Ostrowicka
Zlikwidowane
Bialska • Dobre Kujawskie–Aleksandrów Kujawski • Gdańska • Jabłonowska • Krotoszyńska • Marecka • Opalenicka • Pionki • Warszawa Wawer–Zegrze • Wieluńska • Wrocławska • Struga Warszawska–Izabelin
Kolejki parkowe
Bydgoszcz • Chorzów • Ostrów Wlkp. • Poznań • Cichowo, gmina Krzywiń
źródło:
Wikipedia
Na zdjęciu – parowozownia w Gozdowie, lata 20 – te XX w.
Hrubieszow LubieHrubie 2009