Jubileusz to piękna okazja do świętowania w gronie przyjaciół, do podsumowań i wspomnień, powrotu do wydarzeń sprzed lat oraz ludzi, którzy ten jubileusz współtworzyli. W sytuacji pandemii, w której jest obecnie nasz kraj, jesteśmy zmuszeni do uczczenia rocznicy powstania TRH tylko poprzez media internetowe i prasowe. Przypomnijmy więc, jak to wszystko się zaczęło…
Za datę swojego powstania, Towarzystwo Regionalne Hrubieszowskie przyjmuje 15 grudnia 1960, kiedy to Wydział Spraw Wewnętrznych w Lublinie zatwierdził statut organizacji. Przyjęta nazwa nawiązywała do tradycji założonego w 1816 roku przez Stanisława Staszica – Towarzystwa Rolniczego Hrubieszowskiego. TRH bazowało na ideach i osobowościach związanych z powstałym zaraz po II wojnie światowej, Towarzystwem Miłośników Ziemi Hrubieszowskiej. Konieczność jego rozwiązania przy jednoczesnej potrzebie pielęgnowania życia kulturalnego, tradycji i regionalizmu ziemi hrubieszowskiej sprawiły, że Czesław Tylus i Wincenty Piątak podjęli kroki prowadzące do powołania TRH. Jego pierwszym przewodniczącym był Kazimierz Kulikowski, ale mózgiem i motorem Towarzystwa był właśnie Wincenty Piątak, który od 1966 roku pełnił obowiązki sekretarza, a od 1967 przewodniczącego Zarządu. Dzięki niemu Towarzystwo z chwilą powstania było gotowe do realizacji celów i zadań statutowych. W uznaniu jego zasług XIV Walny Zjazd TRH nadał mu godność dożywotniego Honorowego Prezesa TRH. Kolejno funkcję prezesa Towarzystwa pełnili także Helena Bojarczuk (w latach 1982-83), Stanisław Jurczuk (w latach 1984-96, któremu również przyznano tytuł dożywotniego Honorowego Prezesa TRH) oraz od 1996 do 2020 – Jerzy Krzyżewski. Obecnie funkcję prezesa pełni Emilia Feliksiak.
Co cztery lata zwoływany jest Walny Zjazd TRH, podczas którego w wyborach tajnych zostają wybrani członkowie Zarządu, którzy następnie spośród siebie wybierają prezesa, zastępcę, sekretarza oraz skarbnika. Wybierani są również członkowie Sądu Koleżeńskiego oraz Komisji Rewizyjnej. W 2017 roku odbył się XXIV Walny Zjazd TRH ustanawiający obecny skład Zarządu.
Cele założycielskie Towarzystwa są właściwie niezmienne od samego początku. To przede wszystkim integracja hrubieszowskiego społeczeństwa wokół historii regionu, ochrona zabytków kultury umysłowej i materialnej regionu oraz pielęgnowanie i popularyzacja jego tradycji. To także upamiętnianie miejsc pamięci narodowej oraz podejmowanie inicjatyw na rzecz kulturalno-cywilizacyjnego rozwoju regionu. Realizując zadania statutowe duży nacisk położono na integrację społeczności hrubieszowskiej, przebywającej poza Hrubieszowem i podtrzymywanie ich więzi z miejscem pochodzenia. Było to możliwe dzięki funkcjonowaniu Sekcji Zamiejscowych TRH; Warszawskiej i Lubelskiej. Hrubieszowianie mieli możliwość spotykania się podczas wieczorów autorskich, spotkań z ludźmi kultury czy nauki, wymiany kontaktów i wspomnień.
Przez wiele lat, przy Towarzystwie funkcjonowało Koło Młodzieżowe TRH, prowadzone z sukcesem przez nauczyciela geografii Liceum im. St. Staszica – niezapomnianego Zygmunta Drewnika. Dzięki jego ogromnemu zaangażowaniu młodzież brała udział w pieszych rajdach, konkursach wiedzy o regionie, spotkaniach z ciekawymi ludźmi, i co chyba najbardziej zapamiętane, uczestniczyła w corocznych żakinadach ulicami miasta z okazji „Dni Ziemi Hrubieszowskiej”.
Ponadto został nawiązany kontakt z Zarządem Ziomkostwa Hrubieszowian w Izraelu, któremu przez wiele lat przewodniczył Shalom Omri (odszedł w 2019 roku). TRH współdziałało w sprawie budowy i przygotowaniach do odsłonięcia pomnika „Ściany pamięci” na hrubieszowskim kirkucie. Do Hrubieszowa corocznie przyjeżdża młodzież izraelska, by odwiedzić miejsce życia swych przodków.
Osobnym rozdziałem jest współpraca TRH z UMCS w Lublinie i archeologami – prof. Janem Gurbą i prof. Andrzejem Kokowskim; to współpraca pełna sympatii i wzajemnego wsparcia w obszarze swoich działań.
Wydarzeniem niezwykle istotnym i do dziś cennym było zainicjowanie przez Towarzystwo – powstania w 1965 roku muzeum regionalnego, obecnie to Muzeum im. ks. Stanisława Staszica. Podstawę jego dzisiejszych, cennych i niezwykłych zbiorów stanowiły eksponaty gromadzone w latach 60. przez Towarzystwo.
Z inicjatywy i ze składek zebranych przez Towarzystwo powstały pomniki lub tablice, które można spotkać w różnych zakątkach ziemi hrubieszowskiej: Bolesława Prusa i Bolesława Leśmiana w Hrubieszowie, Partyzanta w Małkowie, 700-lecia Grabowca. Odbudowany został Kopiec Tadeusza Kościuszki w Uchańce koło Dubienki i Pomnik Powstańców Styczniowych w Mołożowie.
Równie namacalnym śladem swojej działalności, a jednocześnie narzędziem promocji naszego regionu, stał się Biuletyn TRH oraz wydawnictwa ukazujące się w ramach „Biblioteki TRH”. Biuletyn ukazuje się niezmiennie (choć z różną częstotliwością) od 1961 roku i zawiera artykuły o tematyce historycznej, wspomnienia, materiały pokonferencyjne oraz relacje z wydarzeń regionalnych. To pismo promujące regionalizm w ogóle, a region hrubieszowski w szczególności.
Bez końca wymieniać można dumy Ziemi Hrubieszowskiej, o których pamięta i dba Towarzystwo. To nasza chluba, ale też obowiązek dokumentowania, upamiętniania i przekazywania zgromadzonej wiedzy kolejnym pokoleniom. Służyły i służą temu różnorodne inicjatywy Towarzystwa skierowane do swojej lokalnej społeczności. Zjazdy, konferencje, konkursy, odczyty, spotkania autorskie, a dawniej także plenery malarskie i fotograficzne. Przez 60 lat istnienia nazbierało się tych wydarzeń bardzo wiele. Przypomnijmy wybrane.
Już w pierwszym roku swojej pracy odbyło się seminarium poświęcone poecie Stanisławowi Ciesielczukowi, kolejne upamiętniały inne osoby zasłużone dla miasta – Stanisława Staszica, Bolesława Prusa, Bolesława Leśmiana, Kazimierę Wiśniewską czy Antoniego Wiatrowskiego. Rocznice ważnych wydarzeń ogólnopolskich lub regionalnych także znalazły swoje odzwierciedlenie w tematyce konferencji; były to np.:
Historia, teraźniejszość i przeszłość Hrubieszowa,
Dzieje Uchań 1484-2002,
Wielka wojna w relacjach i materiałach źródłowych,
Drogi do Niepodległej w setną rocznicę odzyskania niepodległości,
75. rocznica ludobójstwa dokonanego przez UPA na Wołyniu i spotkanie z ks. Tadeuszem Isakowiczem-Zaleskim.
Przez wiele lat Towarzystwo jako organizator „Dni Ziemi Hrubieszowskiej” bogatym programem wystąpień i atrakcji oferowało mieszkańcom ogromną dawkę wiedzy oraz rozbudzało ciekawość i miłość do swojego miasta.
Podobny cel przyświeca spotkaniom z ludźmi regionu, m.in. z prof. Stefanem DuChateu, prof. Wiktorem Zinem, Leonidem Bujanem, Krzysztofem Czubarą, Janem Kaliszem. Co jakiś czas Towarzystwo zaprasza na promocję książek: regionalnych, historycznych czy tomików poezji; jako przykład posłużą: „Półgłosem i ciszą” Wiktora Zina, „Czas młodości” Anny Marcowej, „Tu gdzie serce czuje” Izabeli Świeżawskiej-Płatkowskiej czy „Rzecz o przyjaźni czyli ćwierć wieku z archeologią w Masłomęczu” Andrzeja Kokowskiego.
Wśród działań nie mogłoby zabraknąć upamiętnienia osoby i zasług Stanisława Staszica. Co roku 8 maja przygotowywane są Obchody Staszicowskie, w programie których znajdują się: złożenie kwiatów pod pomnikiem, msza, odczyty.
Tradycją stały się także styczniowe spotkania noworoczno-opłatkowe czy listopadowe kwesty Społecznego Komitetu Ratowania Zabytków Cmentarza Hrubieszowskiego, w których członkowie TRH zawsze biorą udział. Zawsze z przyjemnością korzystają z zaproszeń instytucji, szkół i organizacji, które obchodząc swoje jubileusze lub przygotowując wydarzenia cykliczne pamiętają o TRH. Towarzystwo jest w stałym kontakcie i we współpracy z władzami samorządowymi i instytucjami kultury, na których pomoc i wsparcie (finansowe, merytoryczne, organizacyjne) zawsze może liczyć. Z tego miejsca składamy tym partnerom nasze ogromne i serdeczne „dziękuję”.
Głęboki ukłon i od serca płynące „dziękuję”, kierujemy także w stronę osób, bez których nie byłoby osiągnięć Towarzystwa, a może także dzisiejszego jubileuszu. Ich zaangażowanie, praca społeczna, poświęcony czas – są dziś przez nas pamiętane i doceniane.
15 grudnia, w 60. rocznicę powstania Towarzystwa Regionalnego Hrubieszowskiego, członkowie Zarządu złożyli kwiaty i zapalili znicze na grobie pierwszego prezesa TRH Wincentego Piątaka oraz długoletniego prezesa TRH Jerzego Krzyżewskiego.
Zarząd Towarzystwa Regionalnego Hrubieszowskiego
fot. arch. TRH
