W przedświątecznym czasie oczekiwania na Zmartwychwstanie Pańskie, dzieci i młodzież ze Szkoły Podstawowej nr 2 w Hrubieszowie, miała okazję poznać dawne tradycje związane z przygotowaniami do obchodów Świąt Wielkiej Nocy na Lubelszczyźnie.
„Pisanki oznaczają rodzącą się do życia przyrodę
i nadzieję, jaką czerpią chrześcijanie z wiary
w zmartwychwstanie Chrystusa.
Są symbolem życia, odrodzenia
oraz zmartwychwstania Pana.”
Dotyczyły one przede wszystkim zdobienia wielkanocnych jaj, stosowania w tym zdobnictwie charakterystycznych dla naszego regionu motywów rysunkowych, ich znaczenia oraz symboliki.
Tradycje związane z obchodami tego najważniejszego dla chrześcijan święta, powiązane z elementami kultury tamtych czasów i życia ówczesnej ludności, doskonale przybliżyły warsztaty, przygotowane przez Muzeum im. Ks. Stanisława Staszica w Hrubieszowie.
Uczestnicząc w zajęciach plastycznych, ukazujących techniki zdobienia wielkanocnych jaj w naszym regionie, uczniowie mogli poznać historię i kulturę dawnego społeczeństwa hrubieszowszczyzny.
Chrześcijańska tradycja zdobienia jajek sięga 5000 lat wstecz, a wywodzi się z pogańskich obyczajów. Na ziemiach polskich najstarsze pisanki zostały odnaleziona podczas wykopalisk na Ostrówku w Opolu.
Jajko według kultury ludowej pełniło rolę talizmanu, który zabezpieczał przed złem. Było ono symbolem zdrowia, życia, miłości i płodności. Zakopywano je przy wejściach do domów, dawano zwierzętom, rozsypywano na strzechach. Wszystko po to, by odstraszyć złe moce.
Pisanki były także darem, który miał zapewnić osobie obdarowywanej siłę, zdrowie oraz powodzenie w sprawach miłosnych. Zdobione wielkanocne jaja, opatrzone wierszowanymi dedykacjami dziewczęta dawały chłopcom w dowód sympatii i miłości.
Każdy region Polski wypracował własne techniki i wzory zdobienia pisanek wielkanocnych. W zależności od ozdób, które znajdują się na jajku, pisankom nadano odpowiednie nazwy.
Szczególne miejsce w zdobnictwie pisanek zajmują ornamenty roślinne i zoomorficzne. Na pisankach umieszczane są gałązki, kwiaty, szyszki, liście i owoce roślin, symbolizujące słońce, płodność oraz życie odradzające się na wiosnę.
W kulturze ludowej koń, jeleń, ryba, baran, kogut symbolizowały płodność oraz męskie siły witalne. Ptaki, takie jak bocian, skowronek, jaskółka symbolizowały wiosnę, a gołąb – miłość i szczęście.
Malowanki, kraszanki, byczki
Najprostsze pisanki są barwione na jeden kolor, bez żadnych wzorów. Nazywa się je malowankami, kraszankami lub byczkami. Jajka były malowane metodami naturalnymi. Kolor brązowy uzyskiwano z łupin cebuli, zielony z liści pokrzywy, bordowy z buraków, fioletowy z kwiatów maku, a czarny z owoców czarnego bzu lub łupin orzecha włoskiego.
Każdy z tych kolorów miał przypisane znaczenie. Niebieski i fioletowy symbolizowały koniec postu, zielony, żółty, czerwony i różowy radość ze Zmartwychwstania.
Kraszonki
W naszym regionie popularne było także wyskrobywanie pisanek. Na początek na jajku malowano wzór za pomocą ostrej szpilki, noża lub dłutka. Ulubionym wzorem gospodyń były i nadal są motywy kwiatowe. Jajko musi być wcześniej ufarbowane, aby można było wydobyć pożądany wzór lub motyw.
Pisanki
Pisanki to jajka ozdabiane techniką woskową (batikową). Polega ona na nałożeniu wzoru z roztopionego wosku za pomocą kistki, czyli metalowego lejka na wosk lub pisaczka, czyli patyczka z wbitą szpilką. Macza się go w gorącym wosku i nakłada na jajko. Kiedy pisanka wysycha wkłada się ją do barwnika, aby nabrała kolorów. Ta forma ozdabiania była bardzo popularna na Lubelszczyźnie, a więc także na terenach dzisiejszego Hrubieszowa i okolic. Często wykonywano również pisanki wielobarwne, tworząc woskowe rysunki na kolejnych warstwach farby, dzięki czemu po kolejnych barwieniach na jajku pojawiają się nowe kolory.
Wielkanocne zabawy
W czasie Wielkiej Nocy popularne były zabawy pisankami. Jedna z nich polegała na toczeniu jaj po naturalnej pochyłości gruntu. Wygrywała ta osoba, której pisanka potoczyła się najdalej. Drugą, nie mniej popularną zabawą było uderzanie o siebie wierzchołkami dwóch jajek – zwyciężał ten, którego jajko nie zostało rozbite.
Dziś ozdabianie jajek to prawdziwa sztuka. Bez względu na to, jak są ozdobione pisanki, każda z nich wyląduje w wielkanocnym koszyczku.
Tradycyjnie jajka święci się razem z innymi pokarmami w Wielką Sobotę. W czasie wielkanocnego śniadania to właśnie jajkiem dzielą się członkowie rodziny składając sobie życzenia zdrowia, powodzenia, obfitości oraz długiego szczęśliwego życia.
Składamy serdeczne podziękowania Dyrekcji oraz pracownikom Muzeum im. Ks. Stanisława Staszica w Hrubieszowie za kolejną wspaniałą lekcję historii naszego regionu.
Dziękujemy szczególnie pani kustosz Beacie Bitner za cierpliwość, wyrozumiałość oraz cudowną jak zawsze atmosferę podczas zajęć.
Uczestnicy warsztatów: uczniowie Szkoły Podstawowej nr 2 im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Hrubieszowie
Organizator: Nauczyciel plastyki i zajęć artystycznych – Agnieszka Ślażyńska.
Tekst i foto: Agnieszka Ślażyńska