Dnia 27 marca 2015 roku uczniowie klas V Zespołu Szkół Miejskich nr 2 w Hrubieszowie, uczestniczyli w ciekawej lekcji muzealnej, dotyczącej tradycji oraz obrzędów, związanych z obchodami Wielkiej Nocy w regionie Hrubieszowa i jego okolic.
Zajęcia przygotowane w Dziale Etnograficznym Muzeum im. Ks. Stanisława Staszica w Hrubieszowie, zaprezentowane zostały w formie interesującej opowieści, połączonej z demonstracją dawnych zajęć rzemieślniczych oraz wytworów sztuki ludowej i gospodarstw domowych.
Wielkanoc wiąże się z wieloma tradycjami, sięgającymi nawet XIV wieku. Jest nie tylko ważna ze względu na duchowy wymiar. Jest to bowiem czas, kiedy przyroda na nowo budzi się do życia. Wielkanocne zwyczaje przetrwały w naszym regionie do dnia dzisiejszego.
Dawniej początek wiosny był idealną okazją do wielkich porządków. Sprzątano mieszkania, malowano domy, robiono świąteczne dekoracje i przyozdabiano nimi pomieszczenia. Wedle tradycji wszyscy domownicy muszą wziąć udział w sprzątaniu i porządkach, aby zapewnić urodzaj dla domostwa przez cały rok.
Malowanie jaj
Każdy region naszego kraju ma swój charakterystyczny sposób ozdabiania jaj. Są one symbolem pomyślności oraz rodzącego się życia. Stanowią bardzo ważny element Wielkanocy.
Na znaczenie symboliczne pisanek wielkanocnych składają się elementy i treści symboliczne niesione przez jajko oraz symbolika elementów zdobniczych – zarówno ornamentów jak i kolorystyki. Powszechnie znane były różne wierzenia związane z pisankami. Zakopywano je w ziemi w celu zapewnienia urodzaju, odpędzały uroki, chronił od pożaru, pioruna. Pisanka wrzucona do ogrodu miała chronić warzywa przed gąsienicami, skorupki rozrzucone po polu miały powodować bujny rozwój zbóż. Włożone do ula pomagać miały rojeniu pszczół, chroniły je przed chorobami.
Mycie się wodą, w której je gotowano, dodawać miało zdrowia, siły i urody. Apotropeiczne znaczenie jaja wynika z życiodajnych mocy, które skrywa jego skorupka, a także kulistości – zamknięta figura stanowi bowiem najlepsze odwzorowanie chroniącej wnętrze granicy. Działania ochronne często łączą się z zabiegami magii płodności i mają prowadzić do zwiększenia witalności ludzi, zwierząt i plenności roślin, co także wpływa na ich odporność na złe moce.
W Polsce wschodniej, w tym w regionie Hrubieszowa i okolic do dziś zdobi się pisanki techniką batiku. Polega na wykonywaniu wzoru roztopionym woskiem pszczelim na skorupce jajka, a następnie zanurzeniu go w barwniku dla uzyskania jasnego ornamentu na ciemnym tle lub dla uzyskania pisanki wielobarwnej. Dawniej używano barwników pochodzenia roślinnego.
W technice batikowej stosowano zwykle dosyć prosty schemat podziału powierzchni jajka. Rysowano linie w układzie południkowym i równoleżnikowym. Regionalne wzory pisanek to : krzyż, swastyka, grabki, trikwer, słońce.
Wielki Tydzień
Wielki Tydzień rozpoczyna się wraz z Niedzielą Palmową. Dawniej zwana „Kwietną” lub „Wierzbową”, stanowi bardzo ważny dzień w religii chrześcijańskiej. Symbolizuje wjazd Jezusa do Jerozolimy. W Niedzielę Palmową należy udać się do kościoła w celu poświęcenia tzw. palemki. Są one wykonane z gałązek wierzby, ozdobionych bukszpanem i kwiatami. Kiedyś poświęconą palemką uderzało się lekko każdego z domowników. Następnie umieszczało się ją za obrazem lub nad drzwiami. Miało to chronić przed burzą oraz ogniem.
Tradycją w regionie hrubieszowszczyzny było także „Topienie Judasza”. W Wielką Środę brano słomianą kukłę symbolizującą Judasza i wleczono przez całą wieś. Mieszkańcy obrzucali ją kamieniami, wrzucali do wody, a na końcu topili, zażegnując wszelakie niepowodzenia i smutki.
Triduum Paschalne
W Wielki Czwartek zaczyna się Triduum Paschalne. Z ołtarza znikają wszelkie przedmioty, a dzwony milkną aż do czasu zmartwychwstania.
Następnie w Wielki Piątek odbywają się Drogi Krzyżowe, podczas których składa się ciało Chrystusa do grobu. Tego dnia obowiązuje ścisły post. Jedną z dawnych tradycji było zakopywanie żuru i śledzia, które były typowo postnymi potrawami. Istniał również zwyczaj przybijania śledzi do drzewa. Za dawnych czasów w Wielką Sobotę spryskiwano dom wodą na znak pomyślności. Palono leszczynę, a jej popiół rozrzucano przy pierwszej orce, na znak dobrobytu. Obecnie w Wielką Sobotę święcone są nie tylko świąteczne pokarmy, ale i woda, ogień oraz cierń.
Niedziela Wielkanocna
W Wielką Niedzielę nie może zabraknąć stołu przykrytego białym obrusem. Na śniadanie zazwyczaj są: żurek, biała kiełbasa, pasztety, pieczenie oraz szynki. Konieczne są również wielkanocne ciasta, takie jak mazurki czy babki. W niektórych regionach po świątecznym śniadaniu następuje tzw. zajączek wielkanocny – czyli szukanie drobnego upominku ukrytego gdzieś w domu.
Śmingus-dyngus
Śmingus-dyngus, czyli Wielkanocny Poniedziałek, polega na wzajemnym oblewaniu się wodą. Dawniej obowiązywało także uderzanie się wierzbowymi gałązkami (tzw. śmingus). Aby uniknąć śmingusa, można było wykupić się dyngusami, czyli pisankami, słodyczami lub pieniędzmi.
Składamy gorące podziękowania Dyrekcji, pani kustosz Beacie Bitner oraz pracownikom Muzeum im. Ks. Stanisława Staszica w Hrubieszowie, za inspirujące i ciekawe zajęcia, przybliżające młodzieży tradycje i kulturę regionu hrubieszowskiego.
Uczestnicy lekcji muzealnej: uczniowie klasy V „A” i V „B” ZSM nr 2 w Hrubieszowie
Organizator wycieczki: Agnieszka Ślażyńska
Opiekun: Marzena Kańkowska