Ocalałe osoby polskiego pochodzenia zamieszkałe na Wołyniu, po rzezi zgotowanej im przez nacjonalistów ukraińskich walczyli w okresie II Wojny Światowej o życie własne, rodzin i sąsiadów oraz wolność Ojczyzny w ramach 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej i samoobrony. Niestety, zostali zmuszeni do zmiany miejsca zamieszkania, wielu z nich osiedliło się w Hrubieszowie i powiecie, licząc, że to tylko na chwilę. Przez wiele lat na ten temat lepiej było milczeć, dopiero, po kolejnej w kraju „odwilży” zaczęli, w 1987 r. bardziej zdecydowanie rozważać możliwość zawiązania stowarzyszenia tej Dywizji w Hrubieszowie i zawiązali, zaczęli działać, jak?
Kalendarium Środowiska Żołnierzy 27 Wołyńskiej Dywizji Armii Krajowej w Hrubieszowie
Cześć I – Lata 1987 – 1989
1987 – Osoby zamieszkałe w Hrubieszowie i powiecie, ale pochodzące z Wołynia, walczące w okresie II Wojny Światowej o życie własne, rodzin i sąsiadów oraz wolność Ojczyzny w ramach 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej i samoobrony zaczynają bardziej zdecydowanie rozważać możliwość zawiązania Środowiskowego Związku tej Dywizji w Hrubieszowie.
1988 – Na początku roku byli partyzanci z Wołynia m.in. Ryszard Kasprowicz i Tadeusz Kojder po rozmowach z kol. Władysławem Siemaszko postanowili zorganizować Koło – Stowarzyszenie b. żołnierzy 27 WD AK w Hrubieszowie pod patronem Zarządu Okręgu Wołyń w Warszawie, działającego przy Miejskim Oddziale „PAX” w Hrubieszowie
1988 – 5 II wysłano zaproszenia do 42 byłych żołnierzy Dywizji na spotkanie w celu podjęcia decyzji: ufundowanie pamiątkowej tablicy ku pamięci poległych i pomordowanych Wołyniaków oraz pomoc przy organizowaniu uroczystości ku pamięci poległych kolegów z Oddziału Partyzanckiego „Kozaka” koło wsi Dąbrowa (Gmina Mircze)
1988 – 20 IV na spotkanie przybyło 78 osób. Uczestniczył w nim przedstawiciel Zarządu Okręgu Wołyń kol. Władysław Siemaszko. Na tym zebraniu powierzono kol. Ryszardowi Kasprowiczowi i Tadeuszowi Kojderowi przewodniczenie w organizowaniu działalności zmierzającej do utworzenia Środowiska Żołnierzy 27 WD AK w Hrubieszowie
1988 – 24 VII na zebraniu byłych partyzantów wspólnie z członkami „PAX” powołano Komitet Organizacyjny do zorganizowania uroczystości związanej z poświęceniem i odsłonięciem tablicy pamiątkowej ofiar Ziemi Wołyńskiej poległych w latach 1939 – 1945. Skład Komitetu:
Janusz Leśniewski – przew.,
T. Kojder z-ca,
R. Kasprowicz z-ca,
Jan Komosa,
Aleksander Puzio,
Maurycy Zawistowski,
Stanisław Lachiewicz,
Emma Kamińska,
Aniela Urbaniak,
Tadeusz Koksanowicz,
Ferdynand Kawecki,
Józef Domański,
Zygmunt Bogowski,
Mieczysław Szczepański,
Stanisława Burda,
Teresa Dymicka
1988 – 28 VIII w kościele pogarnizonowym p.w. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Hrubieszowie została wmurowana tablica następującej treści:
„Pamięci poległych za Ojczyznę, więzionych, internowanych i deportowanych, pomordowanych w latach 1939 – 1944 bohaterskich obrońców Wołynia – Żołnierzy Wojska Polskiego, konspiracji, ZWZ – AK, samoobrony oraz 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej”.
Poświęcenia dokonał ks. bp Bolesław Pylak w obecności przewodniczącego Krajowej PRON Jana Dobraczyńskiego. Wykład o martyrologii Polaków na Wołyniu wygłosił prof. Wiktor Zin. W imieniu komitetu organizacyjnego uroczystości przemówił żołnierz 27 WDP Ryszard Kasprowicz. Zespół młodzieżowy wykonał montaż słowno – muzyczny pt. „Litania za Poległych”. Apel poległych poprowadził kol. Franciszek Malicki. Tablicę zaprojektował b. żołnierz 27 WD AK p. Kazimierz Danilewicz.
1989 – 17 I m.in. członek Środowiska p. Józef Han ps. „Kruk” otrzymał pamiątkowe odznaczenie „Syn Pułku” a 6 IX Krzyż Armii Krajowej.
1989 – 11 VI na skraju lasu koło wsi Dąbrowa (Gm. Mircze) został poświęcony pomnik z tablicą o treści
„Szer. Szadyn Roman ps. „Sułtan” żołnierz Wołyńskiego Oddziału AK pod dowództwem p.por .Jana Ochmana ps. „Kozak” poległ 2.06 1944 r. u boku dowódcy w walce z Niemcami pod Dąbrową. Niech odpoczywają w pokoju.”
1989 – 10 XI zostało zwołane zebranie grupy inicjatywnej poświęcone organizacji Koła – Środowiska b. żołnierzy 27 WD AK rejonu hrubieszowskiego. Na zebranie przybyli:
Kasprowicz Ryszard,
Kojder Tadeusz,
Ebert Zdzisław,
Han Józef,
Bogowski Zygmunt,
Buszkiewicz Władysław,
Kocieł Józef,
Śliwa Roman,
Szewczuk Kazimierz,
Puzio Aleksander (wszyscy z Hrubieszowa)
1989 – 14 XI odbyło się zebranie założycielskie Środowiska 27 WDP AK w Hrubieszowie.
I Zarząd:
Ryszard Kasprowicz przew.,
Zdzisław Ebert z-ca,
Henryka Czerska sekretarz,
Kazimierz Misiura skarbnik,
Ferdynand Kawecki,
Tadeusz Kojder,
Roman Śliwa,
Kazimierz Szewczuk,
Henryk Chmielewski,
Stanisław Lachiewicz – członkowie.
– Rejestracji dokonano w Urzędzie Wojewódzkim w Zamościu i zostało otworzone konto finansowe w Banku PKO – oddział w Hrubieszowie, wykonano pieczątki służbowe. Lokal biurowy znajdował się razem z biurem PAX w lokalu kol. Tadeusza Kojdera (bezpłatnie). Maszynę do pisania pozyskano z Cukrowni w Strzyżowie (dyr. Józef Chmurzyński)
1989 – Kto chciał należeć do Środowiska 27 WDP AK w Hrubieszowie wypełniał deklarację członkowską, w której zawarte były dane osobowe i przyczyny chęci przynależności oraz deklarowanie się do przestrzegania regulaminu Związku. Deklaracja była analizowana przez Komisję Weryfikacyjną. Powinno być również oświadczenie dwóch świadków będących zweryfikowanymi żołnierzami AK służącymi w tym samym oddziale, bądź mający bezpośredni kontakt służbowy z zainteresowanym
> Wikipedia <
Rzeź wołyńska
– masowa zbrodnia (czystka etniczna, ludobójstwo dokonana przez nacjonalistów ukraińskich (przy aktywnym[3], częstym wsparciu miejscowej ludności ukraińskiejwobec mniejszości polskiej byłego województwa wołyńskiego II RP (w czasie wojny należącego do Komisariatu Rzeszy Ukraina), podczas okupacji terenów II Rzeczypospolitej przez III Rzeszę, w okresie od lutego 1943 do lutego 1944.
Ofiarami mordów, których kulminacja nastąpiła w lecie 1943, byli Polacy, w dużo mniejszej skali Rosjanie, Ukraińcy, Żydzi, Ormianie, Czesi i przedstawiciele innych narodowości zamieszkujących Wołyń. Nie jest znana dokładna liczba ofiar, historycy szacują, że zginęło ok. 50–60 tys. Polaków i w odwecie 2-3 tysiące Ukraińców.
W reakcji na rzeź wołyńską dowództwo Armii Krajowej podjęło decyzję o skierowaniu sił konspiracyjnych do walki z Ukraińską Powstańczą Armią. 20 lipca 1943 Komendant Okręgu Wołyńskiego AK wydał rozkaz powołania oddziałów partyzanckich, których celem miała być ochrona ludności polskiej przed UPA. Powstało 9 oddziałów: „Bomby”, „Drzazgi”, „Gzymsa”, „Jastrzębia”, „Korda”, „Piotrusia”, „Ryszarda”, „Sokoła” i „Strzemienia” liczących łącznie około 1200 żołnierzy[1]. Drugą polską siłę bojową naWołyniu stanowiły oddziały samoobrony w liczbie około 3600 ludzi stacjonujące w około stu placówkach. Żołnierze tych formacji stali się trzonem 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK.
4 stycznia 1944 wojska 1 Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej przekroczyły granicęZSRR z Polską w rejonie Rokitna. W tej sytuacji dowództwo Okręgu AK Wołyńzdecydowało się przystąpić do realizacji planu „Burza” na Wołyniu. Komendant OkręguKazimierz Bąbiński „Luboń” planował stworzenie jednostki bojowej wielkości korpusu, której zadaniem byłaby walka z cofającymi się Niemcami i wystąpienie wobec Armii Czerwonej w roli gospodarza Wołynia.
Na podstawie
Kronik Środowiska, księgi protokółów, ksiąg akt, Biuletynów Środowiska, różnej dokumentacji, dyplomów i licznych zdjęć udostępnionych przez działacza Zarządu Środowiska p. Kazimierza Zbigniewa Kasprowicza.
Opracował – Marek Ambroży Kitliński (mak)
Na zdjęciu – śp. Ryszard Kasprowicz ps. Lwie Serce, inicjator powołania hrubieszowskiego Środowiska 27 WDP AK, a następnie wieloletni przewodniczący.