Zgodnie z zasadami prawa cywilnego nie każdy spadkobierca(ustawowy czy też testamentowy) nabędzie spadek.
Kodeks cywilny przewiduje, iż spadkobierca może zostać uznany za niegodnego dziedziczenia, a wówczas, będzie traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku ( umarł przed spadkobiercą). Zaś do dziedziczenia powoływane są dzieci, albo wnuki niegodnych. Przyjmuje się, ż nie ma podstaw, aby przyjąć niegodność dziecka małoletniego, pozostającego pod władzą rodzicielską, jeżeli to jego rodzice dopuścili się czynów skutkujących niegodnością dziedziczenia.
Niegodnością dziedziczenia, są pewne kategorie zdarzeń, ściśle określone w przepisach, które w aspekcie zasad moralnych wykluczają możliwość dziedziczenia. Inaczej rzecz ujmując żadne inne stany nie mogą uzasadniać ustalenia niegodności dziedziczenia. Okoliczności takie zachodzą, względem spadkobiercy gdy:
1) dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
2) podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
3) umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.
Analizując wymienione wyżej przyczyny niegodności dziedziczenia wyjaśnić wypada pewne kwestie. Przestępstwem umyślnym jest czyn scharakteryzowany tak przez przepisy prawa karnego. Chodzi tu o wszelkie formy popełnienia przestępstw, w tym usiłowanie, pomocnictwo, nakłanianie do przestępstwa. Jednakże ustalenie czy dane przestępstwo jest „ciężkie” należy do sądu cywilnego rozpoznającego sprawę o stwierdzenie niegodności dziedziczenia. O uznaniu danego przestępstwa za ciężkie decydować będą indywidualne okoliczności każdego przypadku: nasilenie złej woli, okrucieństwo działania sprawcy, przedział czasu w jakim sprawca działał.
Cechą wspólną zachowań niegodnych stanowiących drugą grupę stanowią akty wymierzone w wolność i swobodę spadkodawcy do sporządzenia testamentu. Nie mają tu znaczenia dobre intencje spadkobiercy np. przeświadczenie, że testament jest niesprawiedliwy. Przyjmuje się, że groźby albo podstęp muszą pochodzić od spadkobiercy.
Trzecia grupa to czyny, których przedmiotem jest testament ( dokument albo jego treść). Ukrycie, zniszczenie albo sfałszowania testamentu musi dopuścić się spadkobierca. Jeżeli takich czynów dopuści się inna osoba, np. dziecko spadkobiercy, jednak bez wiedzy i woli spadkobiercy wówczas nie można mówić że zachodzi przyczyna uzasadniająca stwierdzenie niegodności.
Orzecznictwo przyjmuje, iż zniszczenie testamentu z tego powodu, iż w ocenie spadkobiercy nie ma on znaczenia prawnego ( bo został odnaleziony testament z datą późniejszą) czy też zniszczenie testamentu nieważnego nie stanowi przyczyny niegodności. Podobnie traktowane jest ukrycie testamentu, który został odwołany. Sens takiej praktyki tkwi w tym, iż istotą działań niegodnych, w tym przypadku, jest zmiana kręgu osób uprawnionych do dziedziczenia. Takiego skutku nie mogą, zaś odnieść czyny, które takiego skutku odnieść nie mogą.
Według komentatorów, za niegodną dziedziczenia może być uznana osoba prawna, jeżeli przyczyny niegodności występują po stronie osób wchodzących w skład ich organów.
Postępowanie o stwierdzenie niegodności dziedziczenia określonego spadkobiercy wdrożyć może każdy kto ma w tym interes ( nie musi to być inny spadkobierca) czyli rozstrzygnięcie sądu w tej kwestii wywiera wpływ na sferę praw i obowiązków takiej osoby.
Z żądaniem takim można wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym dana osoba dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem lat trzech od otwarcia spadku.
Ostatnim zagadnieniem związanym z niegodnością dziedziczenia jest przebaczenie. Jest to stan wykluczający uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia jeżeli spadkodawca mu wybaczył. Dotyczy to również przypadku spadkobierców, którzy nie mają zdolności do skutecznego dokonywania czynności prawnych ( np. z uwagi na ubezwłasnowolnienie), jednak w takich przypadkach należy poczynić ustalenia czy spadkodawca dokonując aktu przebaczenia działał z dostatecznym rozeznaniem.
adwokat Magdalena Kusik-Balicka
Kancelarie Adwokatów i Radców Prawnych DĄBEK & KUSIK
22-500 Hrubieszów, ul. Rynek 36
we współpracy ze Stowarzyszeniem Sołtysów Gminy Hrubieszów w Hrubieszowie oraz
Stowarzyszeniem Inicjatyw Wschodnich w Hrubieszowie
