Znowelizowany kodeks postępowania cywilnego w części dotyczącej postępowania gospodarczego wprowadził szereg zmian, które mogą nastręczać przedsiębiorcom wielu problemów.
Równocześnie zrezygnowano z proponowanych rozwiązań obowiązkowego zastępstwa strony przez zawodowego prawnika (radcę prawnego, adwokata). Wśród zmian pojawiła się zupełnie nowa, nieznana wcześniej w postępowaniu cywilnym umowa dowodowa, która może być pokusą dla dużych podmiotów do narzucania zasad mniejszym podmiotom.
Według art. 458 § 1 kodeksu postępowania cywilnego: umową dowodową strony mogą wyłączyć określone dowody w postępowaniu w sprawie z określonego, umownego stosunku prawnego. Umowa taka musi być zawarta albo na piśmie pod rygorem nieważności albo ustnie przed sądem i musi być bezwarunkowa i bezterminowa, bowiem zastrzeżenie warunku albo terminu spowoduje, iż umowa będzie nieważna. Zawarcie umowy o dowód już przeprowadzony nie pozbawia go mocy.
Konsekwencją umowy dowodowej, jest to, iż sąd gospodarczy, co do zasady nie przeprowadzi dowodu wyłączonego przez strony, ani z urzędu, ani też na wniosek strony. Skutek, jaki ostatecznie może pojawić się to przegranie procesu, zwłaszcza, jeżeli chodzi o dowody wymagające wiedzy specjalnej (opinie biegłych), w przypadku rozstrzygania sporu o odpowiedzialność za szkody.
Wprawdzie fakty, na które wyłączone dowody miałyby wskazywać mogą być ustalane na podstawie twierdzeń stron, przy uwzględnieniu całokształt okoliczności sprawy. W przypadkach, gdy konieczne jest ustalenie wysokości świadczenia (wynagrodzenia, ceny, dochodów, odszkodowania), a ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione, sąd w wyroku może zasądzić odpowiednią sumę według swej oceny, opartej na wszystkich okolicznościach sprawy. Nie wydaje się to jednak wystarczającą ochroną dla strony postępowania, wszędzie tam, gdzie wymagana jest wiedza specjalna, zaś twierdzenia strony mogą być obalone w wyniku zaprzeczenia.
Przed skutkami umowy dowodowej można się bronić, albo przez podniesienie zarzutów dotyczących ważności albo skuteczności umowy dowodowej. Takie zarzuty można zgłosić najpóźniej na posiedzeniu, na którym powołano się na tę umowę, jeżeli strona powołała się na umowę dowodową w piśmie procesowym zarzuty mogą być zgłoszone najpóźniej w następnym piśmie procesowym albo na najbliższym posiedzeniu. Pamiętać trzeba, iż nieważność czy bezskuteczność umowy dowodowej trzeba wykazać, co nie zawsze jest takie oczywiste. Sam fakt niezadowolenia z umowy, rozmyślenia się, dojścia do wniosku, iż jest to niekorzystne i może skutkować przegranym procesem, nie zawsze oznacza, że umowa jest nieważna. Muszą tu zaistnieć okoliczności, które według zasad prawa cywilnego skutkują nieważnością albo bezskutecznością umowy.
Drugą metodą obrony przed konsekwencjami umowy dowodowej, jest złożenie wniosku o rozpoznanie sprawy z pominięciem przepisów postępowania gospodarczego. Jednakże taki wniosek mogą złożyć wyłącznie osoby nie będące przedsiębiorcami (co do których umowa dowodowa zasadniczo nie będzie miała zastosowania), albo przedsiębiorcy będącym osobami fizycznymi. Dla spółek prawa handlowego ta droga nie będzie dostępna.
W uzasadnieniu do omówionych wyżej zmian ustawodawca przyjął, iż podmioty obrotu gospodarczego cechują się wysokim poziomem profesjonalizmu i szeroko korzystają z pomocy fachowych pełnomocników, co w ocenie ustawodawcy pozwoli na zminimalizowanie ryzyka problemów związanych z umową dowodową. Praktyka współpracy z przedsiębiorcami prowadzi jednak do wniosku, iż w wielu przypadkach po pomoc prawnika specjalizującego się w sprawach gospodarczych wiele podmiotów sięga już na etapie prowadzonego procesu, albo wręcz po przegranej w pierwszej instancji.
radca prawny Małgorzata Dąbek
Kancelarie Adwokatów i Radców Prawnych DĄBEK & KUSIK
22-500 Hrubieszów, ul. Rynek 36
we współpracy ze Stowarzyszeniem Sołtysów Gminy Hrubieszów w Hrubieszowie oraz
Stowarzyszeniem Inicjatyw Wschodnich w Hrubieszowie
