Własność tej samej rzeczy może przysługiwać kilku osobom (współwłasność). Dotyczy to zarówno rzeczy ruchomych, jak i nieruchomości.
Istotą współwłasności jest to, iż każdy ze współwłaścicieli posiada określony, oznaczony ułamkiem, udział w rzeczy, który uprawnia go do posiadania i korzystania z całej rzeczy nie, zaś tylko z części odpowiadającej udziałowi danego współwłaściciela. Posiadanie takie nie może naruszać praw pozostałych współwłaścicieli. Pamiętać należy, iż każdy ze współwłaścicieli, może żądać dopuszczenia go do współposiadania rzeczy, może żądać wydania pobieranych, przez innych współwłaścicieli czynszów, a także ma prawo żądać ustalenia przez Sąd określenia sposobu korzystania z rzeczy. Współwłaściciel stosownie do swojego udziału ma obowiązek ponosić wydatki związane z rzeczą. Współwłaściciel, bez zgody pozostałych współwłaścicieli może dowolnie rozporządzać swoim udziałem. Oznacza to, iż współwłaściciel może swój udział: sprzedać, darować, obciążyć hipoteką itp.
Zniesienie współwłasności
Współwłasność może być zniesiona, poza sądem, w drodze zgodnej umowy wszystkich współwłaścicieli. Umowa musi być zawarta przed notariuszem ( w formie aktu notarialnego), o ile dotyczy zniesienia współwłasności nieruchomości. W przypadku rzeczy ruchomych ( np. samochodu ) wystarczającą jest zwykła forma pisemna. Współwłaściciele, co do zasady mogą obrać dowolny sposób wyjścia ze współwłasności może to być:
1. podział rzeczy fizyczny (w naturze),
2. przyznanie rzeczy na wyłączną własność jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych,
3. sprzedaż rzeczy i podział kwoty uzyskanej.
Każdy ze współwłaścicieli może również złożyć wniosek do sądu o zniesienie współwłasności. Prawo do żądania zniesienia współwłasności nie ulega przedawnieniu, zatem wniosek taki może zostać złożony zasadniczo w każdym czasie. Wniosek do sądu nie musi być składany przez adwokata ani radcę prawnego, ale udział takiego prawnika może być konieczny z uwagi na często niezwykle skomplikowany charakter spraw sądowych.
W postępowaniu sądowym o zniesienie współwłasności priorytet uzyskuje zgodna wola współwłaścicieli, co do sposobu zniesienia współwłasności. Jeżeli brak jest w tej materii porozumienia pierwszeństwo ma podział fizyczny rzeczy, chyba że podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo że pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości. Podział w naturze dokonywany jest poprzez podzielenie rzeczy na części odpowiadające wartością udziałom poszczególnych współwłaścicieli, po zasięgnięciu opinii biegłego. Możliwy jest również podział w taki sposób, że tylko niektórzy współwłaściciele otrzymają fizycznie wydzielone części rzeczy, zaś pozostali otrzymają stosowne spłaty. Ustalając spłaty Sąd może odroczyć termin płatności należności, rozłożyć spłatę na raty, a także określić wysokość i termin uiszczenia odsetek. Przy podziale fizycznym nieruchomości gruntowej Sąd może obciążyć poszczególne części ograniczonymi prawami rzeczowymi – służebność gruntowa. Specyficzną formą podziału fizycznego jest również ustanowienie odrębnych własności lokali, które zostają przyznane na własność poszczególnych współwłaścicieli, bądź też na współwłasność oznaczonym współwłaścicielom. Takie zniesienie współwłasności jest możliwe, jeżeli poszczególne lokale spełniają kryteria samodzielności określone w ustawie z dnia 24 czerwca 1994 roku o własności lokali.
W przypadku rzeczy niepodzielnej ze swej natury, albo takiej, która z podanych wcześniej względów nie może być podzielona fizycznie Sąd przyznana całą rzecz, stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych albo rzecz zostanie sprzedana zgodnie z zasadami określonymi w kodeksie postępowania cywilnego. Zasady szczególne dotyczą zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego. Tematyka ta jednak wymaga odrębnego omówienia.
W postępowaniu sąd rozpoznaje również spory o prawo żądania zniesienia współwłasności i spory o prawo własności, jak również wzajemne roszczenia współwłaścicieli z tytułu posiadania rzeczy, pobranych pożytków i innych przychodów oraz dokonanych nakładów. W tym miejscu podkreślić należy, iż jeżeli współwłaściciel nie zgłosi wskazanych wyżej swoich roszczeń w toczącym się postępowaniu o zniesienie współwłasności utraci prawo do późniejszego dochodzenia tych roszczeń.
adwokat Magdalena Kusik-Balicka
Kancelarie Adwokatów i Radców Prawnych DĄBEK & KUSIK
22-500 Hrubieszów, ul. Rynek 36
we współpracy ze Stowarzyszeniem Sołtysów Gminy Hrubieszów w Hrubieszowie.