Pod koniec sierpnia 2020 roku Prezes Rady Ministrów RP złożył do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją Rzeczpospolitej Polskiej przepisu art. 417 1 § 1 kodeksu cywilnego, stanowiącego dla wielu przedsiębiorców podstawę do dochodzenia od państwa odszkodowania w związku z koronawirusem.
Stosownie do treści art. 471 kc, każdy może domagać się naprawienia szkody wyrządzonej przez wydanie aktu normatywnego w ramach niezgodnego z prawem działania lub zaniechania organu władzy publicznej, przy czym zgodnie z art. 417 1 § 1 kc: „Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą”.
Zasygnalizować należy, iż nie wystarczy zaistnienie samego bezprawia legislacyjnego czyli uchwalenia aktu normatywnego, jako niezgodnego z prawem. Dla skutecznego dochodzenia roszczenia odszkodowawczego, muszą bowiem zaistnieć inne jeszcze przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa w tym: powstanie szkody, zaistnienie zdarzenia ją wywołującego wyrządzające oraz związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy zdarzeniem, a szkodą wynikającą z wydania niezgodnego z prawem aktu normatywnego, zaś niezgodność danego aktu z prawem winna być stwierdzona we właściwym postępowaniu.
Argumentuje się, iż wyżej przywołane przepisy stały się podstawą pozwów przedsiębiorców przeciwko Skarbowi Państwa za naprawienie szkód spowodowanych wprowadzeniem ograniczeń w prowadzeniu działalności gospodarczej. Zamknięcie gospodarki oraz ograniczenia swobód gospodarczych zostały wprowadzone rozporządzeniami, mimo, iż Konstytucją Rzeczpospolitej Polskiej wymaga ustawy czyli prawa o wyższej randze.
Zadaniem Premiera, a także Marszałka Sejmu RP, bowiem on też we wrześniu 2020 roku złożył podobny wniosek, zakwestionowany przepis jest niezgodny z Konstytucją Rzeczpospolitej Polskiej, w zakresie w jakim uprawnia sądy powszechne do rozstrzygania o zgodności z Konstytucją Rzeczpospolitej Polskiej innych aktów prawnych. W ocenie wnioskodawców, to wyłącznie Trybunał Konstytucyjny posiada prerogatywy do takiego działania, a co za tym idzie, wyrok sądu powszechnego o odszkodowaniu winien być poprzedzony stwierdzeniem przez TK niekonstytucyjności.
Jednakże, nie bez znaczenia pozostaje fakt, iż dotychczasowa linia orzecznicza, jak również stanowisko nauki było jednoznaczne i zgodne co do tego, że: „Na gruncie art. 4171 § 1 nie może jednak budzić wątpliwości, że sąd powszechny orzekający o odszkodowaniu nie może samodzielnie badać niezgodności z prawem aktu normatywnego zarówno, gdy chodzi o niezgodność z hierarchicznie wyższą normą krajową, jak i o niezgodność z normami prawa unijnego (J. Kremis, W. Dubis, w: Gniewek, Machnikowski, Komentarz KC 2017, s. 842 i n.,K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. T. I. Komentarz. Art. 1–44910, Wyd. 10, Warszawa 2020).
Problem jest inny i dalej idący, bowiem aktualnie istnieją wątpliwości czy istnieje „właściwe postępowanie” do rozstrzygnięcia o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej. Inaczej rzecz ujmując czy TK – organ powołany do badania zgodności z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej posiada legitymacje do działania.
Równocześnie jednak przypomnieć należy, iż zgodnie z art. 178 ust. 1. Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej: „Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom”. Oznacza to w praktyce, iż sędziowie muszą baczyć, aby treść ich rozstrzygnięć była zgodna z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, nawet wówczas, gdy formalnie takie dane przepisy nie zostały konstytucyjnie zakwestionowane. Uprawnienie takie zostało potwierdzone w orzecznictwie Sądu Najwyższego oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego. Sędziowie sądów powszechnych orzekając o grzywnach (mandatach) nakładanych na podstawie rozporządzeń covidowych stwierdzają niekonstytucyjność przepisów.
To jednak nie rozwiązuje problemu wynikającego z art. 417 1 § 1 kc, nie można jednak wykluczać bezpośredniego stosowania art. 77 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej czyli przepisu, który stanowi o prawie do wynagrodzenia szkody, jaka została wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Równocześnie ten przepis stwierdza, iż nikomu nie można zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw. Dotychczasowa praktyka wskazywała, iż przepis ten nie ma bezpośredniego stosowania, jednak sytuacja prawna niewątpliwie uległa zmianie.
adwokat Magdalena Kusik-Balicka
Kancelarie Adwokatów i Radców Prawnych DĄBEK & KUSIK
22-500 Hrubieszów, ul. Rynek 36
we współpracy ze Stowarzyszeniem Sołtysów Gminy Hrubieszów w Hrubieszowie oraz
Stowarzyszeniem Inicjatyw Wschodnich w Hrubieszowie
Zobacz też:
Porady prawne: Jak uzyskać kontakty z dziećmi?
Porady prawne: Jak uzyskać kontakty z dziećmi?
LubieHrubie na Instagramie