W bieżącym roku mija 85 lat od założenia w Hrubieszowie Związku Strzeleckiego „Strzelec”. Działacze tej organizacji paramilitarno – społeczno – wychowawczej szybko zaczęli sprawdzać poziom sprawności fizycznej młodzieży, organizować im wewnętrzną rywalizację sportową i przystępować do współzawodnictwa sportowego z rywalami miejscowymi i zamiejscowymi.
br />Założenie klubu, pierwszy komendant, działalność sportowa, siedziba.
W 1921 r. został założony w Hrubieszowie, przez legionistów Józefa Piłsudskiego, Związek Strzelecki „Strzelec”. Pierwszym komendantem Komendy Powiatowej Związku Strzeleckiego w Hrubieszowie był Lucjan Świdziński (matematyk z Gimnazjum im. St. Staszica).
Początkowo organizacja ta prowadziła z młodzieżą zajęcia teoretyczne, szczególnie dotyczących wychowania patriotycznego oraz zajęć praktycznych ze strzelania z karabinów i pistoletów, musztry, walki na bagnety, dłuższych marszów.
Organizacja zaczęła przystępować do sportowej rywalizacji jako Klub Sportowy „Strzelec” w strzelectwie, szermierce, piłce nożnej, lekkoatletyce, biegach przełajowych, boksie, hazenie (obecnie „dwa ognie”), siatkówce i nieco później w koszykówce.
W latach trzydziestych przeprowadzano sprawdziany na „Odznakę Strzelecką” różnej klasy. Sprawdziany polegały na uzyskaniu jak najwięcej punktów w strzelaniu do tarczy dziesięciopolowej w różnych pozycjach (leżąc, klęcząc, stojąc) i odległości od tarczy. Aby nosić odznakę należało posiadać legitymację. Można było zdobywać odznaki coraz wyższej klasy. M.in. taką odznakę zdobył Leopold Krzyżewski.
Również z początkiem lat trzydziestych przystępowano do organizowanych przez Powiatowy Komitet Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego w Hrubieszowie (w skrócie PK WF i PW) sprawdzianów na Powszechną Odznakę Sportową (POS), zdobywcy odznaki również posiadali legitymacje, która m.in. informowała o rodzaju poziomu odznaki. M.in. taką odznakę zdobyli w/w Krzyżewski ,Walenty Kitliński, hrabia Duchateau.
Początkowo Dom ZS „Strzelca” znajdował się w budynku drewnianym przy kościele św. Mikołaja (w miejscu obecnej nowej Plebani). Mecze piłkarskie i biegi przełajowe rozgrywane były na łąkach nad Huczwą (tam gdzie obecnie jest targowisko), bramki na mecze były przynoszone, oraz na łąkach (tu gdzie są obecnie boiska treningowe) i przy Sławęcinie. Ćwiczenia, sprawdziany i zawody strzeleckie przeprowadzano na strzelnicy w koszarach 2 Pułku Strzelców Konnych.
Sztandar, działalność i sport podczas wojny.
Dnia 3 Maja 1923 roku wręczono sztandar dla obwodu Hrubieszów „Związku Strzeleckiego”. Związek Strzelecki był organizacją stawiającą sobie za cel rozwój fizyczny młodzieży i dorosłego pokolenia. Rozwijając hart ducha w młodym pokoleniu, Związek dążył do wyszkolenia wojskowego licznych zastępów w tym celu, aby stworzyć jak największą ilość wojskowo – wychowanych obywateli, gotowych na każde wezwanie Ojczyzny, stanąć w jej obronie. Związek Strzelecki z Hrubieszowa rok za rokiem powoływał nowe oddziały, zwiększał ilość członków. Dowódcy Strzelca liczyli że sztandar ten doda większej odwagi i otuchy do dalszej pracy zgodnej z programem tej organizacji.
Metoda ta zdała egzamin, pierwsze oddziały niemieckie nadjeżdżające od strony Zamościa zostały odparte m.in. przez członków „Strzelca” w okolicach „Tatarskiej Góry”. W czasie II Wojny Światowej, w większości hrubieszowscy członkowie „Strzelca” należeli do walczącej z okupantami Armii Krajowej i rozgrywali mecze w piłce nożnej z amatorskimi drużynami ukraińskimi i niemieckimi. Z tymi ostatnimi grano dwukrotnie w celu ściągnięcia tablicy wiszącej przed boiskiem z napisem „Polakom i psom wstęp na boisko wzbroniony”. Mecze wygrano, tablica została zdjęta.
W celu utrzymania działalności klubu jego członkowie przeprowadzali zbiórki pieniężne na ulicach Hrubieszowa i organizowali bale.
Nowa siedziba „Strzelca” – strzelnica, boisko
Przez kilka lat zbierano datki pieniężne na wybudowanie nowej siedziby dla „Strzelca”, nazwiska ofiarodawców były publikowane w gazecie lokalnej, p.t. „Wiadomości Hrubieszowskie”.
W 1937 r. oddano drewniany budynek piętrowy z podpiwniczeniem, przy ul. Orlicz Dreszera 1 (teraz St. Ciesielczuka, siedziba biblioteki – na rogu). Obok budynku była strzelnica małokalibrowa (teraz jest tam Dom Nauczyciela), Strzelnica posiadała cztery drewniane stanowiska do strzelania z pozycji leżącej. Stanowiska były przykryte drewnianą wiatą a obok znajdowała się nieduża wieża obserwacyjna. U podnóża skarpy (tutaj gdzie stoją garaże) urządzono nie w pełni wymiarowe boisko, zwane „Rusałka” do gry w piłkę nożną ze stałymi bramkami a skarpę uformowano na kształt trybuny, stopnie wzmocniono deskami. Ważniejsze mecze w dalszym ciągu rozgrywano na łąkach tzw. „Targowicy” i pod koniec lat trzydziestych w zakolu Huczwy (tu gdzie jest obecnie), ale boisko było usytuowane w poprzek obecnego, blisko Huczwy.
Prasa o udziale w sportowych zawodach „Strzelca”
Dnia 05 XI 1935 r. „Kurier Sportowy” z Lublina pisze „Na zawodach jesiennych o puchar prezesa Lubelskiego Okręgowego Związku Lekkiej Atletyki startowali po raz pierwszy w Lublinie zawodnicy hrubieszowscy, którzy okazali się bardzo dobrym materiałem zawodniczym i jako przyszli rywale będą bodźcem do intensywniejszej pracy lekkoatletów lubelskich”.
„Wiadomości Hrubieszowskie” z 26 04 1936 r. podają że 18 bm. odbył się mecz KS „Strzelec” Hrubieszów a TKS „Amatorzy” z Włodzimierza wynik 3:3 (0:2).
Gazeta „Wiadomości Hrubieszowskie” podała że 03 05 1936 r. podczas „Biegów Narodowych” Starosta Stanisław Marek wręczył nagrodę przechodnią za największą ilość zdobytych odznak P.O.S 2 p. strzelców konnych. W biegach wzięło udział 260 osób z całego powiatu, widzów ok. 900. Najpierw odbył się bieg Juniorów na trasie 3 km. do biegu stanęło 123 zawodników i wszyscy go ukończyli. Na metę pierwszy wpadł Walenty Łęczyński w czasie 10:34,3 za co otrzymał od Związku Legjonistów srebrną papierośnicę, 2. B. Klimowicz obaj z KS „Strzelec” Hrubieszów otrzymał nagrodę Warsztatu Kominiarskiego zegarek. Do biegu seniorów na trasę 5 km. stanęło 137 zawodników, z których ukończyło 124. Pierwsze miejsce zdobył Leon Duławski w czasie 16:54 otrzymując od p. starosty zegarek z portretem Marszałka Piłsudskiego, 2. Jan Gaworski 17:02 obaj z KS „Strzelec” w Hrubieszowie nagroda Burmistrza Miasta Hrubieszowa zegarek na rękę. Organizacją zawodów zajmował się p.chor. Wnuk oraz Klub Sportowy Zw. Strzeleckiego „Strzelec” oddz. w Hrubieszowie.
Po biegach odbyły się mecze w siatkówkę. Od 3 Maja została uruchomiona strzelnica małokalibrowa na Rusałce. Każdy mógł zdobyć lub odnowić „Odznakę strzelecką” i spełnić swój obowiązek obywatelski oddając „10 strzałów ku chwale Ojczyzny”. Dla najlepszego strzelca w okresie od 03 do 31 Maja 1936 r. przyznana była nagroda w postaci zegarka, ofiarowanego przez Towarzystwo Przyjaciół Strzelca.
„Wiadomości Hrubieszowskie” Rok II nr 36 piszą że 29 08 1936 r. odbył się mecz „Strzelca” z „Amatorami” z Włodzimierza (A kl.) wygrywając 1:0 po strzale Lewkowicza, mogło być lepiej ale Lewkowicz przegłówkował za wysoko a Bronowski popadł w poprzeczkę. Widzów ok. 2000. Grano na błoniach przy Huczwie (obecnie targowisko).
Lekkoatleci zrzeszeni w LOZLA, „Amatorzy” młodzieżowy zespół piłkarski.
W 1936 roku do Lubelskiego Okręgowego Związku Lekkoatletycznego przystąpił KS „Strzelec” z Hrubieszowa. Zawodnicy zaczęli brać udział w organizowanych przez ten związek zawodach, m.in. Przełajowych Mistrzostwach Polski i Okręgu, Mistrzostwach Okręgu Lubelskiego na stadionie, biegach ulicznych.
W 1936 r. istniał również młodzieżowy zespół piłki nożnej tzw. „Amatorzy” z ul. Żeromskiego zasilający drużynę „Strzelca”.
Przełajowe Mistrzostwa Polski, kurs sędziowski.
19 04 1936 r. „Wiadomości Hrubieszowskie” piszą że długodystansowcy z KS „Strzelec” w Hrubieszowie wzięli udział w biegu na przełaj o Mistrzostwo Polski, który odbył się dnia 5 kwietnia w Lublinie. Do biegu na trasie 8.200 m. startowało 24 najlepszych zawodników z całej Polski. Biegacze nasi zajęli miejsca 14. Duławski Leon, 17. Gaworski Jan. Jednocześnie sklasyfikowano ich w mistrzostwach podokręgu lubelskiego na 3 i 4 miejscu, uzyskując piękne dyplomy LOZLA.
Te same „Wiadomości Hrubieszowskie” z 3 maja 1936 r. podają że 25 bm. P.por. Kaja prezes LOZLA wygłosił w Hrubieszowie ciekawy odczyt o wychowaniu fizycznym. Poprzedniego dnia odbył się kurs dla sędziów la, po którym 23 osoby wśród społeczeństw hrubieszowskiego zostało zakwalifikowanych na sędziów- kandydatów lekkoatletycznych.
Rok 1939 – działalność, opłatek.
Klub działał do wybuchu II wojny światowej. Ostatnim komendantem był chorąży Wnuk. Rozgrywano mecze towarzyskie w piłce nożnej z drużynami miejscowymi m.in. Wojskowym Klubem Sportowym działającym przy 2 Pułku Strzelców Konnych, Harcerskimi (Błękitni, Orlęta), Amatorów, żydowskimi Makabi i Hapoel oraz przyjezdnymi m.in. „Amator”, żydowską drużyną „Hapoel”, Policyjnym Klubem Sportowym (wszystkie z Łucka), Wojskowym Klubem Sportowym z Zamościa, z drużyną 24 Pułku Ułanów z Kraśnika, Waręża, Włodzimierza, Bełza. Następnie jeżdżono do tych drużyn na rewanże. Organizowano spływy kajakowe i obozy, na których oprócz zajęć sportowych takich jak: boks, szermierka na bagnety, ćwiczono musztrę, marsze oraz biegi przełajowe.
Tygodnik „Wiadomości Hrubieszowskie” z dn 22 01 1939 r. nr 4 (184) podają że 14 01 1939 r. odbył się opłatek oddziału Z.S Hrubieszów. Opłatek zaszczycili swą obecnością: ob. Szczechowiczowa, Komendantka Okręgu II Z.S. P.P. i Komendant Pow. P.W. p. por. Zięba. Gości przywitał prezes Tryszczyło, poczym złożył życzenia wszystkim strzelczyniom i strzelcom. Chór strzelecki pod przewodnictwem ob. Zawadzkiego odśpiewał szereg kolęd i pieśni legionowych. W tym okresie do „Strzelca” jako działacze należeli m.in. Józef Topornicki, Włodzimierz Charkowski, Jan Szlonzak (byli nauczycielami w hrubieszowskich szkołach) i Walenty Kitliński.
Ostatnie zawody – Biegi Narodowe, strzelectwo.
„Wiadomości Hrubieszowskie” z dn. 30 04 1939 r. nr 18 (188) podały że dn. 03 Maja 1939 r. dorocznym zwyczajem lat ubiegłych odbędzie się na stadionie Pow. Komitetu P.W. i W.F. w Hrubieszowie „Bieg Narodowy na przełaj” o mistrzostwo powiatu hrubieszowskiego. W ramach biegów odbędą się zawody lekkoatletyczne i gry sportowe połączone z festynem i tańcami. Przygrywać będzie orkiestra Szkoły Mechanicznej. Zwycięzcy otrzymają na zakończenie nagrody. Początek o godz. 14.00. Szczegóły w programach.
„Wiadomości Hrubieszowskie” z dn. 25 06 1939 r. nr 26 (196) piszą że w dn. 18 06 1939 r. na strzelnicy Pow. Komit. P.W. i W.F. w Hrubieszowie odbyły się zawody o mistrzostwo powiatu w strzelaniu z broni małokalibrowej. 1 miejsce i nagrodę przechodnią zdobył po raz pierwszy Związek Podoficerów Rezerwy (Z.O.R.), 2-gie Związek Strzelecki (Z.S.), 3 -cie Policyjny Klub Strzelecki (P.K.S.). Indywidualnie: 1. Szperalski Kazimierz Z.S. – 221 pkt., 2. Tuszowski Erazm Z.O.R. – 214 pkt., 3. Nowicki Stanisław P.K.S. – 212 pkt., 4. Zieliński Kazimierz Z.S. – 186 pkt.
W okresie międzywojennym drużyna piłkarska KS „Strzelca” nie była zgłoszona do stałego, zorganizowanego systemu rozgrywek. Ta drużyna posiadała już w swoich szeregach utalentowanego trampkarza Tadeusza Nowosada, który razem z drużyną wyjeżdżał na mecze do innych miejscowości, czyszcząc i nosząc piłkarskie buty swoim idolom. Po wojnie był czołowym piłkarzem hrubieszowskich klubów, sędzią i trenerem piłkarskim.
Czołowi sportowcy, działacze, sędziowie, nauczyciele.
Jan Czerkasiuk był piłkarzem i lekkoatletą a następnie nauczycielem wf w Hrubieszowie, Włodzimierz Charkowski nauczyciel, działacz, sędzia), Leon Duławski ps. „Długi Leon” (najlepszy biegacz regionu),Leopold Krzyżewski i Stanisław Nowak byli zawodnikami i sędziami piłkarskimi, Kazimierz Szperalski (miotacz),Walenty Łeczyński ps. „Walka” (biegacz i piłkarz), Eugeniusz Kitliński (piłkarz, prawo-skrzydłowy i biegacz), Juliusz Gardyński (szachy, nożna), Kazimierz Gaworski (biegacz), Jan Nowicki, Nowicki II (biegacze), bracia Tadeusz, Stanisław, Stefan Waszczukowi, Zdzisław i Józef Dyl, Wacław Lewkowicz, Władysław Szczepański (bramkarz), Kopeć Józef ps. „Bosy”, Kuźda, Kotlarski, Stanisław Puchlerski (piłkarz), Stanisław Szuryn, Stefan Madejski, Edward Berman, Jan Wróblewski, Tadeusz Kitliński (kibicami), Janiszewski (piłkarz, la), Janiszewski II (pn, la) Ozół, Lewkowicz Wojciech, Lewkowicz Antoni, Zieliński Kazimierz ps. „Maks”, Grinberg, Dyl Zdzisław, Malewicz, Gardyński Jan ps. „Murza”, Wolski ps. „Murzyn”, Puchlerski Piotr ps. „Puchacz”, Chomik lub Chomicki Tadeusz, Kowalski, Mycek-kpt drużyny, Bielaszewski Kazimierz, Marcych Mieczysław ps. „Motnia”, Puchlerski Józef (lekkoatleta), Perec (Żyd), Wasilewski Zygmunt – bramkarz, Sołodziński, Malczewski Zygmunt „Cygan”, Litwin Józef, Szwiec Jan, Juziók Julian ps. „Sobko”, Hapoński Józef ps. „Kucyk, Dima Waszczuk, Kowalski, Wójtowicz, Jakubowicz, Grinberg, Litwin Józef, Malczewski Zygmunt ps. „Cygan”, Sołodziński, Jastrzębski, Jan Gaworski, B. Klimowicz, chor. Wnuk i inni.
Większość tych osób działała w powojennych hrubieszowskich strukturach sportowych, zakładając i działając w różnych rolach w pierwszej powojennej drużynie sportowej, Amatorskim Klubie Sportowym (tzw. AKS).
Nowy Związek Strzelecki
W latach 2002 – 2004 r. ponownie powołano w Hrubieszowie Związek Strzelecki, młodzież kilkakrotnie uczestniczyła przy różnych uroczystościach państwowych i lokalnych, była ubrana w ubrania organizacyjne (typu harcerskie). Siedzibę swoją miała w budynku na stadionie HOSiR. Niestety czołowi młodzi działacze (m.in. Iżowski, Ł. Zosiuk) udali się na studia i działalność została zawieszona.
Pierwszy komendant
Świdziński Lucjan ur. się w 1890 r. w Hrubieszowie, studiował na Wydziale Fizyko – Matematycznym Uniwersytetu w Kijowie, nauczyciel matematyki od 1919 r. w Gimnazjum im. St. Staszica w Hrubieszowie, działacz społeczno – polityczny, wstąpił jesienią 1919 r. w szeregi PSL „Wyzwolenie”, rok później został sekretarzem, a następnie prezesem Zarządu Powiatowego. W 1921 r. wraz z innymi osobami, zorganizował na terenie powiatu hrubieszowskiego Związek Strzelecki, gdzie pełnił funkcję sekretarza Zarządu Powiatowego i komendanta. W krótkim czasie zorganizował prawie 40 oddziałów terenowych, uzyskując znakomite wyniki szkoleniowe i wychowawcze. W 1931 r. po połączeniu się stronnictw chłopskich, został prezesem Zarządu Powiatowego Stronnictwa Ludowego, członkiem Zarządu Wojewódzkiego SL w Lublinie i członkiem Rady Naczelnej SL w Warszawie. Na tych stanowiskach pozostawał do wybuchu II wojny światowej. W październiku 1939 r. organizował „Gwardię Chłopską”. Po wojnie dalej działał w PSL w 1946 r. był prezesem Zarządu Woj. PSL w Lublinie oraz członkiem Rady Naczelnej PSL, był też posłem do KRN, a następnie Sejmu. Po ucieczce St. Mikołajczyka z Polski jesienią w 1947 r. wycofał się z czynnego życia politycznego i zajął się pracą nauczycielską. W tym okresie 3 razy był zatrzymany i ponad 2 lata więziony. W lipcu 1958 r. przeniesiony w stan spoczynku, osiadł w Hrubieszowie. Zmarł w 1963 r. w Hrubieszowie.
Najlepszy sportowiec KS „:Strzelca” – Duławski Leon
Ur. 04 03 1915 r., syn Zofii i Zygmunta. Wysoki, szczupły, długonogi, z czupryną, nieustępliwy w walce podczas biegu jak i w działalności akowskiej.
Długodystansowiec, odnosił sukcesy w biegach, we Lwowie, Krakowie, Brześciu, Lublinie, Łucku i innych większych miastach Polski. W Hrubieszowie znany był pod pseudonimem „Długi Leon”.
W 1936 r. zajął 14 miejsce podczas Przełajowych Mistrzostw Polski rozegranych w Lublinie na dystansie 8200 m. i 3 miejsce w Województwie Lubelskim.
Wygrał zdecydowanie bieg przełajowy z okazji 3 Maja w 1937 r. w Hrubieszowie, biegnąc na bosaka.
Natomiast już 06 05 1937 r. w Krakowie wziął udział w biegu propagandowym KS.M.M. o nagrodę „Małego Dziennika”, rywalizując z mistrzem olimpijskim Januszem Kusocińskim, zajął IV miejsce. W muzeum jest medal z tego biegu, który udostępniła rodzina (tak, tak ta od smacznych lodów).
Dowódca oddziału Armii Krajowej do zadań specjalnych w czasie II Wojny Światowej. Zginął z rąk nieprzyjacielskich tuż przed wyzwoleniem Hrubieszowa 02 07 1944 r., mając zaledwie 29 lat.
W/w materiał opracowałem na podstawie posiadanych dokumentów własnych, ś.p. M. Starykiewicza, kroniki klubu „Unia”, prasy lokalnej i regionalnej, wywiadów z przedwojennymi zawodnikami, działaczami, kibicami i rodzinami bohaterów sportowych tamtych czasów, za co serdecznie dziękuję !
P. S. !!!
Przypominam że w Hrubieszowskim Muzeum trwa, tylko do końca kwietnia wystawa pt. Hrubieszowskie tradycje sportowe”, zawierająca m.in. zdjęcia, medale, legitymacje itp. członków KS „Strzelca” i trofea innych hrubieszowskich klubów sportowych (m.in. T. Kiełbowicza, P. Kitlińskiego, M. Ufnal).
UWAGA !!!!
Za rok będzie 85 rocznica TG „Sokół” w Hrubieszowie i Wojskowego Klubu Sportowego działającego przy 2 Pułku Strzelców Konnych w Hrubieszowie. Jeżeli ktoś posiada jakieś dokumenty, legitymacje, dyplomy, wycinki z prasy itp. na temat tych klubów i innych, proszę o kontakt z autorem tego opracowania, byłyby one uzupełnieniem posiadanych już wiadomości.
Opracował Marek Ambroży Kitliński
na zdjęciach:
Dom Strzelca – projekt
Drużyny piłki nożnej sprzed wojny
Leon Duławski wygrywa bieg przełajowy w Hrubieszowie 3 maja 1937 r.
Medal Duławskiego z Krakowa 1937 r.
Legitymacja odznaki POS z 1935 r.