Mowa o naszej hrubieszowskiej cerkwi. Jedynej trzynastokopułowej w Europie.
26 czerwca 1630 r. król Zygmunt III wydał na prośbę unickiego biskupa chełmskiego Metodego Terleckiego przywilej potwierdzający nadania cerkwi w Hrubieszow
br />Fundator – mieszczanin hrubieszowski – Safroni Kozula, zbudował ją w Rynku w końcu XVI lub na początku XVII wieku i zapisał fundusze na jej utrzymanie. Nowa cerkiew została wzniesiona z cegły – była pierwszym murowanym budynkiem w Hrubieszowie. Parafia Uspieńska po raz pierwszy została potwierdzona w 1619 r. – jej proboszcz Wasyl Goczyński wziął wówczas udział w zjeździe proboszczów hrubieszowskich, zarządzonym przez unickiego biskupa chełmskiego Atanazego Pakostę.
Spadkobiercy Kozuli – jego dzieci – kupili na wyposażenie cerkwi pół łana ziemi od mieszczanina Marka Semkowicza. Biskup Terlecki potwierdził te nadania przywilejem zatwierdzonym przez króla Augusta II w 1732 r.
Cerkiew Uspieńska była biedna. W 1721 r., podczas wizytacji biskupiej cerkwi , potwierdzono, że prezbiterium i nawa cerkwi były murowane z cegły, a przedsionek drewniany.
W 1724 r. proboszcz parafii Uspieńskej Wasyl Lewandowicz wniósł do akt horodelskich potwierdzenie przez króla Augusta II przywilejów nadanych przez króla Jana Kazimierza.
W 1736 r. pożar zniszczył cerkiew całkowicie. Budowa nowej cerkwi pw. Zaśnięcia Najświętszej Panny Marii był przedsięwzięciem zadekretowanym przez władze carskie. Inwestycje finansował w przeważającej części rząd carski.
Uroczyste wmurowanie kamienia węgielnego pod budowę nowej cerkwi odbyło się 11 maja 1873 r. 13 maja 1876 r. arcybiskup chełmsko – warszawski Leonij poświęcił cerkiew, murowaną z cegły w stylu bizantyńskim, o 13 kopułach, z przylegającą do niej dzwonnicą. Ikonostas wykonano z masywnego drewna dębowego, z pozłacanymi rzeźbami.
Pierwszym proboszczem Świątyni Nowouspieńskiej został Andrij Labiedincew. Cerkiew miała "bogaty start" – władze carskie przyznały jej ziemie w folwarkach w Czerniczynie i Sławęcinie. W 1877 r. władze kupiły personelowi cerkiewnemu trzy domy
Wraz z budową cerkwi rozpoczęto prowadzenie ksiąg parafialnych ( od 1867 r. wydawano już w Hrubieszowie Prawosławne metryki).
21 marca 1891 r. rozpoczęło działalność Bractwo Cerkiewne.
Już w niepodległej Polsce cerkiew działała bez przeszkód. W 1934 r. dziekanem cerkwi był ks. Olimpiusz Danisiewicz.
W 1936 r. pomalowano świątynie. Wykonawcą był Aleksander W. Mikucki.
Podczas wojny większość cerkwi na terenie Lubelszczyzny zostało zburzone lub zniszczone. Jedyną cerkwią, która przetrwała była cerkiew hrubieszowska.
Dziś cerkiew należy do dekanatu chełmskiego, a jej proboszczem jest ks. Jan Kot, któremu dziękuję za pomoc w napisanie tego artykułu.
