Podsumowanie konkursu o II wojnie światowej w Gimnazjum nr 1

Do napisania tej pracy zainspirowały mnie opowieści mojego dziadka z czasów II wojny światowej, przekazane mojemu ojcu. Musimy pamiętać, że w tym okresie zginęło bardzo wielu Polaków a ci, którzy przeżyli i powrócili z wojny, więzień i łagrów, przeważnie byli wyczerpani i schorowani. Poświęcili swoją młodość, zdrowie a nawet życie aby nasze pokolenia mogły żyć w niepodległej Polsce. Nie możemy zapomnieć o historii swojego państwa, gdyż „ Narody, które tracą pamięć giną!”.

Mój dziadek urodził się 18 listopada 1918 roku w Liskach Horodelskich, pow. Hrubieszów. Dzieciństwo spędził w rodzinnej miejscowości gdzie uczęszczał do szkoły powszechnej i pomagał rodzicom w gospodarstwie. Ze względu na zbyt ubogie piaszczyste ziemie, pięcioosobowa rodzina nie mogła zapewnić sobie dostatecznych warunków. W 1935 roku rodzice dziadka postanowili tak jak inne rodziny polskie wyjechać na Wołyń, gdzie były bardzo urodzajne ziemie. Miejscowość na Wołyniu nazywała się Wiktorów w powiecie Włodzimierz. Tam również pomagał rodzicom w gospodarstwie. W 1941 roku – dwa miesiące przed napaścią Niemców na Związek Radziecki dziadek zostaje wcielony do wojska i jako żołnierz Armii Czerwonej bierze udział w walce na froncie z Niemcami w okolicach Krzywego Rogu i Kirowogradu. Po sforsowaniu rzeki Dniestr pod ostrzałem artyleryjskim i samolotów, dostaje się do niewoli niemieckiej. Z Kirowogradu zostaje przewieziony do Stalagu nr 319 w Chełmie Lubelskim – jednego z największych wówczas niemieckich obozów jenieckich na ziemiach polskich. Wyładunek z wagonów odbywał się na rampie, gdzie hitlerowcy utworzyli podwójny szpaler i przy użyciu drewnianych pałek przeganiali jeńców za druty. W obozie przebywali osobno Polacy, Rosjanie i Żydzi. Nie wszyscy mieścili się w barakach, część jeńców przebywała pod gołym niebem. Panował jesienny chłód, choroby i brak żywności. Jeńców karmiono zupą z pokrzywy i na obozowy plac rzucano główki kapusty.

Po pewnym czasie Polacy zaczęli żądać przedstawiciela Czerwonego Krzyża i księdza. Odpowiedzią na żądanie Polaków było wymordowanie części Żydów, którzy byli więzieni za drutami obok Polaków. Niemcy przy pomocy psów zagnali ich do baraku, potem oblali go benzyną i na oczach wszystkich go spalili. Wśród Polaków zapanowała groza i zwątpienie, jednak po pewnym czasie w obozie pojawił się przedstawiciel Czerwonego Krzyża, sprawdził warunki w jakich przetrzymywano jeńców i sprawił to, że okoliczna ludność mogła dostarczyć do obozu nieco żywności oraz cieplejszej odzieży. Pomimo tego panowała duża śmiertelność wśród jeńców, jeszcze gorzej było z jeńcami radzieckimi i żydowskimi – tam odbywały się częste egzekucje.

Podczas kolejnej wizyty dziadek wręczył gryps przedstawicielowi Czerwonego Krzyża, który zamarł ze strachu, gdyż po każdej wizycie w Stalagu był rewidowany przez Niemców, lecz dostarczył wiadomość do stryja Antoniego mieszkającego w Czortowicach. Gryps zawierał informację o tym, gdzie dziadek przebywa, gdyż jak dotąd nie miał możliwości powiadomić rodziny o swoich losach.

W obozie Niemcy rozpoczęli przeprowadzać selekcję wśród jeńców. Lekarze niemieccy dzielili jeńców na dwie grupy. Jedni, mniej wycieńczeni, kierowani byli do wagonów i wywożeni na roboty do Rzeszy, drudzy kierowani byli z powrotem za druty i ich los był niepewny; rozstrzelanie lub obóz koncentracyjny. Ze względu na młody wiek, 24 lata, dziadek został skierowany na odżywienie do rodziny niemieckiej, gospodarzy folksdojczów w okolicach Krasnegostawu, a następnie miał być wywieziony na roboty do Rzeszy Niemieckiej .Gospodarz niemiecki nie lubił Polaków, wyznaczył spanie w komórce lecz, warunki bytu były nieporównywalne do obozowych; spanie na sienniku, miska ciepłej strawy, suchy chleb, zboże lub surowe ziemniaki i marchew w piwnicy. W ciągu dnia miał obowiązek młócić zboże cepem w stodole, narąbać drewna i nanosić wody dla gospodyni. Pewnego dnia zauważyła go Polka mieszkająca niedaleko rodziny folksdojczów, zabrała go do swojego domu, nakarmiła i kazała mężowi nagrzać wody i po kąpieli, ogoleniu brody sięgającej do pasa wszyscy się zdziwili, że jest to młody człowiek a nie wychudzony staruszek. Zawszone ubranie spalono w piecu a gospodarz dał mu swoje odzienie. Po powrocie wieczorem do rodziny folksdojczów gospodyni była tym zaskoczona i to ona sprawiła, że jeniec był już inaczej traktowany; dostał spanie w kuchni i jedzenie takie jak wszyscy. Na wiosnę pojawił się stryj Antoni z aktem zgonu sporządzonym przez Niemców (do dziś nie wiadomo jak to uczynił) i zabrał dziadka do swojej miejscowości Czortowice. Po kilku miesiącach sołtys ostrzegł stryja Antoniego, że nie może ukrywać w tej miejscowości niemeldowanej osoby, gdyż może narazić się Niemcom z całą rodziną. Dziadek wrócił do rodzinnej miejscowości Liski Horodelskie i tam wstąpił do Armii Krajowej.

Liski Horodelskie były wioską, gdzie mieszkali sami Polacy, nie było narodowości Ukraińskiej i Żydowskiej, mieszkała tam również rodzina Jego matki, która podczas konspiracji dawała mu schronienie.

Pod dowództwem porucznika „Wygi” Karola Bojarskiego tj. w batalionie „Wiktora” Stefana Kwaśniewskiego bierze udział na terenie powiatu hrubieszowskiego i Rzeczpospolitej Grabowieckiej w walkach z Niemcami, SS-Galizien i Ukraińską Armią Powstańczą. Jego oddział brał również udział we wspólnych ciężkich walkach prowadzonych przez Bataliony Chłopskie „Rysia” Stanisława Basaja na południu i zachodnich gminach powiatu hrubieszowskiego. W 1943 roku zabiera rodziców i młodsze rodzeństwoz Wołynia (Wiktorów) do powiatu hrubieszowskiego, gdyż zaczynały się już mordy Polaków przez UPA.

W 1944 roku w Jankach Moniatyńskich wpada w ręce NKWD kurier z Londynu (prawdopodobnie zastrzelony) i lista Akowców z pseudonimami. 28 grudnia 1944 roku dziadek zostaje aresztowany i przewieziony do siedziby NKWD mieszczącej się w Dworku DuChateau w Hrubieszowie. Tu następują przesłuchania przez dwa tygodnie. Obok dworku, w nieistniejącym już budynku na posadzkę wylewana jest zimna woda, aresztowany przebywa boso i w bieliźnie. Następnie przeniesienie na UB przy ul. Podzamcze, przesłuchiwania i więzienie w piwnicy. Po dwóch tygodniach samochodem ciężarowym, w bieliźnie (zima) sześciu więźniów pod obstawą NKWD wywieziono na Zamek Lubelski. Ponieważ prawdopodobnie nie było w tym czasie wolnych miejsc na Zamku, samochód skierowano do obozu przejściowego w Sokołowie Podlaskim. Tam zziębniętych „na kość” wyładowano z ciężarówki. Miejscowa ludność z litości dała ubranie.

W Hrubieszowie nie można było zabrać swojego ubrania. Po pewnym czasie załadowano ich do wagonów bydlęcych i rozpoczęła się droga w nieznane.

Na początku obawiano się, że może spotkać ich los jak tych w Katyniu, gdyż o tym ludobójstwie już wtedy było wiadomo. Pomimo mrozów, w wagonach panował zaduch, brud i zawszenie, z pragnienia pękały usta, za ubikację służyła rynna w podłodze wagonu, ludzie stłoczeni stali (50 osób), nie można było się położyć, tylko wagony-izolatki dla ciężko chorych posiadały „prycze”. Rozlegał się lament, płacz lecz seria z karabinu maszynowego uspokoiła kilka osób i dalej trzeba było jechać z trupami. Na jednej ze stacji otworzono drzwi, wyrzucono trupy do rowu, wrzucono kilka bochenków chleba, wstawiono dwa wiadra wody z których ludzie więcej jej wyleli niż wypili. I tak się powtarzało na każdej stacji. Do stacji końcowej na Uralu dojechało w wagonach po 2/3 ludzi, już nie było ścisku, był spokój i modlitwa. Transport na Ural trwał kilka tygodni. Największa umieralność obywateli polskich była w pierwszych tygodniach po przybyciu, spowodowana tragicznymi warunkami jazdy, załamaniem psychicznym, utratą zdrowia (krwawa biegunka, zapalenie płuc, róża, odmrożenia i inne choroby). „Pierwszy obóz to PFŁ nr 0302 tzw. filtracyjny w obwodzie mołotowskim „ 1 – praca pod konwojem przy wyrębie lasu, śnieg po pas, mróz do 500 C, nawet ptaków nie było, pojawiały się tylko w okresie letnim, który trwał bardzo krótko. Niskie temperatury powodowały odmrożenia różnych części ciała, obuwie i ubranie zamarzało na „kość”.

„Drugi obóz Jegorsziński nr 523 w obwodzie swierdłowskim „ 2 – od grudnia 1945r praca w kopalni. Dużo zawałów, wypadki lecz praca w cieple. W obu przypadkach (obozach) jeśli nie wykonało się określonej normy, dostawało się mniej chleba a wtedy traciło się siły, przychodziła choroba i śmierć. Ciężka praca ponad siły ludzi wyczerpanych złymi warunkami życia obozowego i braki podstawowych dla organizmu witamin powodowały również owrzodzenia, puchnięcie nóg, wypadanie zębów i gnicie dziąseł. Spustoszeń na wycieńczonych ciałach dokonywały również wszy i pluskwy.

Ciała wynoszone były poza obóz na cmentarzysko, lecz w wiecznej zmarzlinie nie można było głęboka pochować, po kilku dniach lisy roznosiły ludzkie kości. W baraku mieszkało około 600 ludzi Do spania służyły prycze piętrowe zbite z desek tzw. nary. Barak ogrzewany był dwoma piecykami (kozami), więźniowie spali w ubraniach ze względu na duży mróz i okradanie się z odzieży. Teren łagru ogrodzony drutami, obstawiony wieżyczkami, oświetlony i dokładnie pilnowany przez psy i NKWD. Były próby ucieczki lecz zazwyczaj kończyły się rozstrzelaniem lub ciężkim więzieniem. Jedzenie: głównie zupa rybna, ziemniaczana, z pszenicy, mąka z wodą i chleb 60 dkg lub 30 dkg w zależności czy wykonało się obowiązującą normę pracy.

W obozach uralskich większość stanowili Polacy oskarżeni o polską działalność niepodległościową, znajdowali się również Niemcy, Ukraińcy podejrzewani głównie o powiązania z OUN lub UPA, Rosjanie, Białorusini, Czeczeni, Żydzi, Słowacy, Czesi, żołnierze Armii Czerwonej zwolnieniz niewoli niemieckiej, jeńcy wojenni, będący żołnierzami niemieckimi a również i kryminaliści. 13 października 1947 roku, dziadek w grupie 999 Polaków, został odesłany ze stacji Ałapajewsk do obozu nr 284 w Brześciu, skąd 1 listopada 1947 roku przekazano ich władzom polskim w Białej Podlaskiej.Internowanie było jednym z rodzajów sowieckich represji, polegającym na pozbawieniu wolności bez wyroku jakiegokolwiek organu skazującego (sądu, trybunału wojskowego, itp.) Z całej uralskiej grupy internowanych obywateli polskich najpóźniej wracali do Polski ci, którzy w okresie internowania zostali skazani (np. za ucieczkę) i musieli odbywać wyroki pozbawienia wolności. Niektórych z nich przekazano władzom Polski w aż w 1955 roku. Niektórzy po zwolnieniu musieli zamieszkać na terenie ZSRR.

Wielu z tych, którzy powrócili utraciło zdrowie lub wymagało długiego leczenia. Dziadek wrócił do Polski mając 29 lat w ogólnym stanie wycieńczenia, ważył ok. 50 kg, Jego stan wymagał długiego odżywiania.

W wieku 32 lat założył rodzinę, pracował, lecz po pewnym czasie choroby dały o sobie znać. Zmarł w wieku 70 lat w 1988 roku. W ciągu dwóch lat przed śmiercią, ciągle wspominał o swoich przeżyciach, zwłaszcza wojennych i zsyłkę na Syberię.

Zrehabilitowany został po śmierci w 1995 roku, za niesłuszne aresztowanie, przez IV Wydział Karny Sądu Okręgowego w Zamościu.

Wspomnienia opisałam w skrócie na podstawie:

Przypisy:
– Opowieści dziadka spisane przez ojca w 1986-1988r.
– Internowani na Uralu tom XVI IPN – wykaz 3940 nazwisk internowanych Polaków i nazwiska dziadka – strona 264

Autorzy:
– prof. dr hab. Andrzej Paczkowski,
– prof. dr hab. Stanisław Ciesielski
– dr hab. Albin Głowacki
– dr hab. Krzysztof Jasiewicz
– prof. dr hab. Wojciech Majerski
– Odpis Ankiety Centralnego Archiwum MSW nr 063732 z dnia 2.XI.1947

***

Opracował – mak

Na zdjęciu – W środku Paulina Najczuk, która zajęła 1 miejsce w konkursie.