W postępowaniu rozwodowym sąd oprócz rozstrzygnięcia, jakim jest orzeczenie w sprawie rozwiązania małżeństwa, rozstrzyga również w kwestiach dotyczący małoletnich dzieci. Zgodnie z art.58 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka (alimenty).
Zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, sąd może: powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom, zawiesić władzę rodzicielską jednego lub obojga rodziców, ograniczyć władzę rodzicielską jednego lub obojga rodziców, pozbawić władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców. Sąd zobowiązany jest do tego, aby w wyroku zawsze rozstrzygać o kwestiach powierzenia opieki nad dzieckiem, niezależnie od tego, czy wcześniej zapadły orzeczenia dotyczące ograniczenia, zawieszenia, czy pozbawienia władzy rodzicielskiej. Sąd posiada także uprawnienie do przywrócenia władzy rodzicielskiej osobie, która wcześniej została jej pozbawiona.
Najczęściej jednak w grę wchodzą dwa rozstrzygnięcia.
Pierwsze to powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom. Nie oznacza to, ze dziecko będzie mieszkało zarówno z mamą jak i z tatą, ale że oboje będą na równym poziomie decyzyjni, jeśli chodzi o sprawy dotyczące ich dziecka.
Drugie to powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców jednocześnie ograniczając władzę rodzicielską drugiego z nich do współdecydowania o istotnych sprawach dziecka.
Zarówno matka jak i ojciec będą posiadali pełnię władzy rodzicielskiej jeżeli sąd dojdzie do przekonania, że jest to zgodne z dobrem dziecka. Tak się stanie, jeżeli rodzice ze sobą współpracują i są w stanie na bieżąco się porozumieć.
Jeżeli rodzice są skonfliktowani i już na sali sądowej widać, że powierzenie opieki nad dzieckiem obojgu będzie pasmem kłótni i nieporozumień, sąd nie wybierze tego rozwiązania. Ograniczenie wykonywania władzy do określonych obowiązków i praw jest w dużej mierze podyktowane względami praktycznymi. Jeżeli rodzice są skonfliktowani, to zazwyczaj mają problem z podejmowaniem bieżących decyzji dotyczących dziecka. Może to prowadzić do sytuacji sprzecznych z dobrem dziecka. Na przykład: mama zgadza się na szkolną wycieczkę dziecka, ale tata nie chce podpisać wymaganej zgody, dlatego też sąd dla dobra dziecka zdecyduje o ograniczeniu władzy jednemu z rodziców.
Wcale nie musi to oznaczać, że rodzic, który ma ograniczoną władzę popełnił jakiś błąd. Można być świetnym rodzicem, ale mieć ograniczoną władzę, bo np. drugi rodzic nie chce współpracować. W wyroku sąd wskazuje, w jakich istotnych sprawach dziecka wymagana jest zgoda obojga rodziców. Zazwyczaj chodzi tutaj o wybór szkoły, sposobu leczenia, wyjazdu za granicę dłuższego niż kilka tygodni.
Rodzice dziecka mogą umówić się również na opiekę naprzemienną. Sprawowanie takiej opieki polega na czasowym przebywaniu dziecka najpierw u jednego, a potem u drugiego z rodziców. Zarówno matka jak i ojciec mają wówczas możliwość sprawowania opieki nad dzieckiem przez cały tydzień, a nie np. tylko weekendowo.
Sąd z pewnością nie przyzna opieki naprzemiennej, jeśli dojdzie do wniosku, że taki system nie jest zgodny z dobrem dziecka. Będzie to miało miejsce np. gdy rodzice są skonfliktowani, mieszkają w znacznej odległości od siebie, czy dziecko nie jest zachwycone takim rozwiązaniem. W postępowaniu rozwodowym przeciw sprawowaniu opieki naprzemiennej mogą również wypowiedzieć się biegi, jeżeli zajdzie konieczność zasięgnięcia ich opinii.
Zgodnie z przepisami sąd w sprawach dotyczących osoby dziecka wysłucha je jeżeli jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala. Zmuszanie dziecka do opieki naprzemiennej albo zamieszkania z rodzicem, z którym nie chce mieszkać, nie jest przecież zgodne z jego dobrem.
Podkreślić należy, że czymś zupełnie innym jest kwestia miejsca zamieszkania dziecka. Można bowiem mieć pełnię władzy rodzicielskie i nie mieszkać na stałe z dzieckiem. Dziecko może mieć stałe miejsce zamieszkania tylko przy jednym z rodziców i formalnie tak jest nawet wówczas, gdy rodzice zdecydują się na sprawowanie opieki naprzemiennej. Sąd orzekając w przedmiocie miejsca zamieszkania dziecka wskazuje, że dziecko będzie zamieszkiwało przy matce lub przy ojcu.
Podkreślić należy, że rozstrzygnięcie dotyczące władzy rodzicielskiej jest niezależne od rozstrzygnięcia o kontaktach rodziców z dzieckiem. Nawet rodzic nieposiadający władzy rodzicielskiej, może mieć kontakty z dzieckiem. Przy czym w grę wchodzi zarówno bezpośrednie porozumiewanie się, jak również korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość. Co istotne rodzic jest zobowiązany do utrzymywania kontaktów z dzieckiem, podobnie jak dziecko jest zobowiązane do utrzymywania kontaktów z rodzicem.
Informuję, że publikacja odzwierciedla opinię autora, NIW-CRSO nie jest odpowiedzialne za sposób wykorzystania zawartych w nich informacji.
radca prawny Małgorzata Dąbek
Stowarzyszenie Inicjatyw Wschodnich w Hrubieszowie
zadanie publiczne finansowane ze środków NIW-CRSO
