Każda osoba, która nie ukończyła 18 roku życia musi pozostawać pod opieką prawną osób dorosłych. Małoletni nie jest, bowiem w stanie samodzielnie wykonywać czynności prawnych, zarządzać swoim majątkiem, decydować o sobie i sprawować nad sobą pieczy.
Naturalnie opiekunami i przedstawicielami ustawowymi dziecka są jego rodzice (biologiczni albo adopcyjny), którzy posiadają władzę rodzicielską. Jeżeli jednak żadne z rodziców nie ma władzy rodzicielskiej nad określonym dzieckiem z uwagi na np. pozbawienie władzy rodzicielskiej, zawieszenie władzy rodzicielskiej albo śmierć rodziców, wówczas istnieje konieczność ustanowienia opiekuna dla małoletnich dzieci.
Opiekunem prawnym nie może być ustanowiona osoba, która:
- nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych albo została pozbawiona praw publicznych (np. osoby małoletnie, ubezwłasnowolnione, skazane wyrokiem z orzeczeniem o pozbawieniu praw publicznych,
- pozbawiona władzy rodzicielskiej albo
- skazana za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności albo za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby lub przestępstwo popełnione na szkodę małoletniego lub we współdziałaniu z nim, albo osoba, wobec której orzeczono zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi, lub obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu.
- może nie wywiązać się należycie z obowiązków opiekuna.
Sąd zawsze bierze pod uwagę: istniejącą więź emocjonalną między dzieckiem, a kandydatem na opiekuna, predyspozycje do wychowania i opieki, stan zdrowia, wiek, posiadane wykształcenie, wykonywany zawód i szereg innych indywidualnych cech i okoliczności, które mogą dawać gwarancję właściwej opieki.
Wskazania preferencyjne
Podstawową zasadą opieki jest dobro podopiecznego. Kryterium to rozstrzyga o decyzjach sądu tj. o: osobie opiekuna i treści opieki. Kodeks rodzinny i opiekuńczy przyznaje rodzicom dziecka, niepozbawionym władzy rodzicielskiej wobec tego dziecka, prawo wskazania kandydata na opiekuna (art. 149 kro). Wskazanie rodziców nie rozstrzyga o opiece, ale jest dla sądu opiekuńczego wskazówką, co do woli rodziców i rodzi pewne domniemanie, że wybrali optymalnego opiekuna dla swojego dziecka. Wynika to z założenia, że rodzice chcą dobra swoich dzieci, znają relacje dziecka z bliskimi i możliwości poszczególnych osób im bliskim do sprawowania opieki nad ich dziećmi. Wskazanie rodziców nie musi dotyczyć kandydata spokrewnionego. Przy czym, sąd opiekuńczy, będzie badał czy osoby wskazane przez matkę lub ojca dziecka są właściwymi kandydatami do sprawowania opieki i czy nie zachodzą okoliczności wyłączające taką opiekę a opisane powyżej.
Opiekuna dla małoletnich dzieci na wypadek swojej śmierci rodzice mogą wskazać w testamencie. Rekomendowany jest testament w formie aktu notarialnego. W testamencie rodzic powołać może również wykonawcę testamentu czy też zarządcę spadku, obie te funkcje może wykonywać ta sama osoba – ale nie musi. Wykonawca testamentu, jak sama nazwa wskazuje, ma doprowadzić do realizacji postanowień testamentu. Zarządca będzie decydował o składnikach spadku objętych przez dziecko, zaś opiekun prawny, czy też pozostały przy życiu rodzic, będą pozbawieni zarządu.
Wskazanie opiekuna dopuszczalne jest także przez każde inne pismo albo nawet przez ustne oświadczenie, z którego wynikać będzie wola rodziców. Sąd opiekuńczy będzie zwracał uwagę również na wcześniejszą relację kandydata na opiekuna i podopiecznego np. wspólne spędzanie czasu, krótkotrwała opieka oraz każda inna forma angażowania się w procesy wychowawcze i opiekuńcze.
Postępowanie opiekuńcze
O opiece orzeka sąd opiekuńczy – wydział rodzinny i nieletnich, na obszarze którego małoletni mieszka albo przebywa. Opiekunem prawnym może być wyłącznie osoba dorosła. Opiekę sprawuje albo wyłącznie jedna osoba, albo wspólnie małżonkowie.
W sprawie uczestniczą: małoletni, który ukończył 13 lat, osoby bliskie (krewni, osoby sprawujące nad nim faktyczną pieczę, rodzice również ci, którzy nie mają władzy rodzicielskiej. EM NIE
Sąd opiekuńczy kontroluje wykonywanie opieki poprzez: wywiady środowiskowe, udzielanie opiekunowi odpowiednich wskazówek i poleceń, żądanie wyjaśnień związanych ze sprawami dziecka nauką, leczenie, stanem zdrowia i rozwoju odbieranie sprawozdań.
W sytuacji gdy wymaga tego dobro dziecka pozostającego pod opieką Sąd może zmienić swoje postanowienie o opiece, nawet prawomocne.
Podstawowe obowiązki opiekuna:
- piecza nad dzieckiem – ochrona przed zagrożeniami, dbanie o warunki życiowe, o rozwój duchowy, fizyczny i jak najlepsze wychowanie,
- piecza nad majątkiem dziecka – w niektórych sytuacjach wymagany jest spis inwentarza, przeznaczanie dochodów dziecka na jego utrzymanie i wychowanie, uzyskiwanie zgody Sądu w ważniejszych sprawach,
- reprezentowanie – opiekun zastępuje podopiecznego w czynnościach prawnych i sądowych – jest jego przedstawicielem ustawowym.
Publikacja odzwierciedla opinię autora, NIW-CRSO nie jest odpowiedzialne za sposób wykorzystania zawartych w nich informacji.
adwokatka Magdalena Kusik-Balicka
Stowarzyszenie Inicjatyw Wschodnich w Hrubieszowie
zadanie publiczne finansowane ze środków NIW-CRSO
