Jak traktować osoby z niepełnosprawnością? Na czym polega integracja? Między innymi na te pytania znajdą Państwo odpowiedzi w opracowaniu, które przygotował psycholog pracujący w OREW-ie w Alojzowie.
Od dawna podejmowane są próby wyjaśniania tego, dlaczego ludzi niepełnosprawnych traktuje się inaczej niż ludzi zdrowych. Psychologia społeczna w dużej mierze przyczyniła się do lepszego zrozumienia procesów psychicznych, które stanowią podłoże dyskryminacji i uprzedzeńwobec osób niepełnosprawnych.
Zjawisko stygmatyzacji można wyjaśnić koncepcją Goffmana, która opiera się na tożsamości społecznej. Koncepcja ta poświęcona jest sposobom rozwiązywania trudności, jakie się pojawiają w kontaktach społecznych osób, które można określić, jako napiętnowane. Często zdarza się, że to właśnie zdrowi ludzie, których nazywamy potocznie „normalnymi” postrzegają osoby niepełnosprawne, jakoodrębną grupę. To właśnie społeczeństwo narzuca osobom niepełnosprawnym odrębność grupową przez to, że tworzą im inne miejsca pracy,a także tworzybariery psychologiczne i instytucjonalne. Do negatywnych postaw wobec osób niepełnosprawnych można zaliczyć: unikanie, poniżanie, piętnowanie, brak akceptacji itp. Postawy te wywołują u tych osób obciążenie psychiczne, a także trudności w działaniu. Stereotypy i uprzedzenia są często powodem owych negatywnych zachowań. Osoba, która posiada cechy inne niż pozostali ludzie, cechy, które wyróżniają ją spośród nich jest piętnowana, przez to, że spostrzegana jest przez pryzmat przesądów i widziana tylko w słabym świetle, jako osoba posiadająca jedynie słabe strony, która jest odbierana, jako bezsilna i bezradna.Granofskytwierdzi, że postawy te charakteryzują uczucia takie jak litość lub przesadna troska wobec osób niepełnosprawnych, a także społeczne negatywne nastawienie.
R. William English w swoim badaniu wykazał, że osoby niepełnosprawne uważane są za osoby nieszczęśliwe, bezradne, pozbawione możliwości pokonywania życiowych trudności, a także, że są to osoby, które skupiają się na rozpamiętywaniu braków funkcjonalnych. Ludzie zdrowi zgodnie ze zjawiskiem samospełniającego się proroctwa, narzucają właśnie taki wizerunek osobom niepełnosprawnym. Możliwości działania, jakie maja osoby niepełnosprawne są nie tylko ograniczone przez zewnętrzne bariery. W psychice osób niepełnosprawnych tworzą się bariery, które są wynikiem nieodpowiedniego postępowania osób z ich własnego otoczenia społecznego.
Osoby niepełnosprawne często właśnie z takich powodów izolują się bądź ograniczają swoje kontakty społeczne. Badania dotyczące postaw wobec osób niepełnosprawnych pokazują ambiwalentność tych postaw. Wahają się one od niechęci na sam ich widok, przez współczucie aż po życzliwość. To właśnie wyżej wymienione uprzedzenia są powodem utrudnionego kształtowania pozytywnych postaw psychospołecznych w stosunku do osób niepełnosprawnych.
Ostrowska klasyfikuje postawy wobec osób niepełnosprawnych na trzy stopnie: „widzialność grupy w miejscach publicznych” wraz z liberalnym podejściem do udzielania pomocy; „separacja”, która polega na umieszczaniu ich w zakładach specjalnych lub też pozostawienie ich w mieszkaniach, przy jednoczesnym izolowaniu od życia społecznego poprzez indywidualną opiekę; a także „integracji” przez co rozumie pełne włączenie do życia społecznego.
Pewnego rodzaju bariery środowiskowe, takie jak zdobycie wykształcenia, posiadanie pracy, założenie rodziny i wszelkie inne są sytuacjami życiowymi, które stawiają osobom niepełnosprawnym nadmierne wymagania. Istotą tych barier jest fakt, że środowisko, w którym żyją osoby niepełnosprawne jest stworzone jedynie pod kątem możliwości działań, jakie mają osoby pełnosprawne. Przykładem może być sytuacja, w której pracodawca z większym prawdopodobieństwem zatrudni osobę pełnosprawną niż osobę niepełnosprawną. Do barier można zaliczyć również bariery architektoniczne, które utrudniają aktywność osób niepełnosprawnych.W środowisku życiowym osób niepełnosprawnych można wymienić wiele sytuacji, które są niedostępne dla nich ze względu na posiadane ograniczenia funkcjonalne.
Również warte uwagi są bariery społeczne, a dokładnie stosunek osób pełnosprawnych do osób niepełnosprawnych. Pierwotnie osoby niepełnosprawne pozostawały zdane na własny los, a także wykluczane ze społeczności. Współcześnie stosunek osób pełnosprawnych do osób niepełnosprawnych jest mniej drastyczny. Tnie i Jensen przeprowadzili badanie, które miało na celu sprawdzenie, jaką skłonność mają zdrowi ludzie do włączania osób niepełnosprawnych w swoje własne życie. Na pytanie zadane osobie pełnosprawnej, czy zgodziłaby się wspólnie pracować z osobą niepełnosprawną, odpowiedzi wyglądały następująco:
- Z osoba niepełnosprawną umysłowo – 30%
- Z osobą chorą psychicznie – 37%
- Z osobą głuchoniemą – 67%
- Z osobą niewidomą – 89%
- Z osobą na wózku inwalidzkim – 93%
Jak prezentują wyniki badań, nie możemy mówić o całkowitym odrzuceniu osób niepełnosprawnych. W dalszej części badania respondenci musieli odpowiedzieć na kolejne pytanie dotyczące tego, czy byliby w stanie poślubić osobę niepełnosprawną. Odpowiedzi przedstawiały się następująco:
- Z osoba niepełnosprawną umysłowo –0%
- Z osobą chorą psychicznie – 2%
- Z osobą na wózku inwalidzkim – 7%
- Z osobą głuchoniemą – 10 %
- Z osobą niewidomą – 16%
A więc jak wynika z badań kwestia założenia rodziny prezentuje negatywny stosunek osób pełnosprawnych do osób niepełnosprawnych.
Najbardziej jednak szkodliwą formą, jaką środowisko społeczne negatywnie oddziałuje na aktywność osób niepełnosprawnych jest przypisywanie im piętna osoby mało lub bezwartościowej. Posiadana przez nich niepełnosprawność pozbawia ich w oczach innych i samych siebie pozytywnych cech. W sytuacji, w której ktoś zostaje rozpoznany, jako osoba niepełnosprawna może dojść do zjawiska stygmatyzacji. Większą szansę na ochronienie się przed stygmatyzacją mają osoby, u których jest mniej widoczne uszkodzenie organizmu.
Skupiając się na wyjaśnieniu zjawiska dyskryminacji wykorzystuje się psychologię społeczną, a dokładniej kształtowanie negatywnych postaw do osób z różnych mniejszości społecznych. Przykładem może być teoria kozła ofiarnego, która mówi o tym, że osoby niepełnosprawne uważane są za obiekt zastępczy, na którym wyładowujemy swoje napięcie emocjonalne. Inna koncepcje zaproponował Heider, jest to teoria, którą nazywamy teorią równowagi poznawczej. Mówi ona o tym, że ludzie mniej lubią osoby niepodobne do samych siebie. Unikają oni kontaktów z osobą niepełnosprawną, nie biorą pod uwagę informacji o osobach, zdobytych przez bezpośredni kontakt z nimi, a kierują się jedynie stereotypami w ocenie osób niepełnosprawnych.
Ważne jest, aby sprawić, by osoby niepełnosprawne czuły się takimi samymi obywatelami jak ludzie pełnosprawni i by byli oni traktowani na równych prawach. Osobiste zaangażowanie osób niepełnosprawnych do doskonalenia własnych możliwości oraz angażowanie się w społeczną działalność może pomóc zarówno im jak i innym osobom niepełnosprawnym w dążeniu do ich obywatelskości. Dzięki uświadomieniu sobie faktu, że wspólne działania mogą doprowadzić do rozwiązania wielu problemów, a dokładniej:
- przejście do centrum życia społecznego z jego marginesu,
- usunięcie pozostałych barier społecznych, które utrudniają integrację osób niepełnosprawnych z osobami pełnosprawnymi.
Zmiana postaw wobec osób niepełnosprawnych wymaga wielu działań. Najważniejsze jest, by nie zapomnieć o tolerancji. Jeżeli w dzieciństwie u dzieci wykształcimy postawy charakteryzujące się nietolerancją wobec osób niepełnosprawnych, to na późniejszym etapie ciężko będzie te postawy zmienić, dlatego tak ważne jest, by wychowywać dzieci w duchu tolerancji. Innym przykładem działań mających na celu integrację osób niepełnosprawnych z całym społeczeństwem są przedszkola, szkoły integracyjne, a dokładniej integracyjne oddziały na wszystkich etapach edukacji. Jeszcze inną formą mogłaby być większa obecność osób niepełnosprawnych w różnego rodzaju środkach masowego przekazu a głownie w telewizji. Chodzi tu mianowicie o prezentację osiągnięć edukacyjnych, zawodowych, osobistych oraz społecznych a również zaznaczenie obecności osób niepełnosprawnych w codziennym życiu, ich problemów, zmagań, dzięki czemu społeczeństwo poszerzyłoby swoją wiedzę na ten temat. Warto tu wspomnieć o grupach samopomocowych a także organizacjach pozarządowych na rzecz osób z niepełnosprawnością. Jednak najtrudniejszym do zmiany jest przełamanie stereotypu społecznego, który mówi o tym, że jeżeli zaspokoi się potrzeby bytowe osób niepełnosprawnych to problem niepełnosprawności staje się rozwiązany. Warto byłoby w takiej sytuacji uświadomić społeczeństwo, że osoby niepełnosprawne podobnie jak inni obywatele mają identyczne potrzeby zarówno biologiczne jak i społeczne oraz kulturalne.
Podsumowując, im większajest wiedza społeczeństwa na temat niepełnosprawności, problemów i potrzeb osób niepełnosprawnych i możliwości, jakie daje rehabilitacja oraz znaczeniu integracji osób niepełnosprawnych, tym szybciej pozbędziemy się uprzedzeń społecznych wobec osób niepełnosprawnych. Osoba z niepełnosprawnością może odnieść sukces rehabilitacyjny jedynie przy interdyscyplinarności i współpracy zarówno osób niepełnosprawnych, pełnosprawnych jak i profesjonalnych rehabilitantów i specjalistów.
Opracował psycholog OREW w Alojzowie
Znajdą nas Państwo na fb – https://www.facebook.com/OREW-w-Alojzowie-238018239880981/
Bibliografia:
Gazdulska, M., (2008). Postawy społeczeństwa wobec osób z niepełnosprawnościami w ujęciu historycznym i współczesnym. SEMINARE, 25.
Kościelak, R., (1996). Funkcjonowanie psychospołeczne osób niepełnosprawnych umysłowo. Warszawa.Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Kotlarska-Michalska, A., (1999). Człowiek niepełnosprawny jako „inny” w ujęciu koncepcji socjologicznych i w świetle badań socjologiczno-psychologicznych. Poznań. UAM.
Kowalik, S., (1996). Psychospołeczne podstawy rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Warszawa. Wydawnictwo Śląsk.
Kowalik, S., (2007).Psychologia rehabilitacji. Warszawa. Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Majewska, A., (1981).O zastosowaniu teorii zachowania w socjologii kalectwa. Studia Socjologiczne, 3.
