W chwili obecnej wiele firm oraz wielu pracowników znalazło się w sytuacji poważnego kryzysu finansowego.
Wielu przedsiębiorcom zakazano prowadzenia działalności (np. firmy w marketach wielkopowierzchniowych, salony fryzjerskie, salony kosmetyczne, baseny, hotele, firmy turystyczne itp.), równocześnie nie pojawiły się żadne propozycje mogące rekompensować brak możliwości zarobkowania. Liczne branże dotknęły ograniczenia związane z zakazem gromadzenia się, przemieszczania czy innymi restrykcjami, wprowadzanymi w ustawach zwanych covidowymi (tarczami antykryzysowymi) oraz w drodze rozporządzeń.
Działania władz skoncentrowane są przede wszystkim na dywagacjach o charakterze drugorzędnym, zaś pomoc gospodarcza jest niewystarczająca. Zostały wprawdzie przygotowane pakiety propozycji dla firm, zwane tarczami antykryzysowymi, jednak pomijając już kwestię: późnego wprowadzenia przepisów oraz ich niedoskonałości wpływających na brak przejrzystości procedur w zasadzie żadnych problemów nie rozwiązały.
Faktem natomiast jest to, że w dniu 14 marca 2020 roku został wprowadzony tzw. stan zagrożenia epidemicznego, a następnie stan epidemii, a z nimi liczne ograniczenia i zakazy, w tym odbierające możliwość utrzymywania się. Wszystkie zasady związane z ograniczeniami (zakazami i nakazami) wprowadzane zostały na bazie ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi oraz ustawy covidowej i opartych na niej rozporządzeń. Trzeba jednak wprost powiedzieć, iż przepisy te nie mają żadnego ugruntowania w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
W pierwszej kolejności zwrócić należy uwagę na ten fakt, iż Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w artykule 228 przewiduje wyłącznie trzy stany nadzwyczajne (stan wojenny, stan wyjątkowy lub stan klęski żywiołowej) pozwalające na dokonywanie określonych ingerencji w sferę wolności i praw człowieka i obywatela. Stany te wprowadzane są w sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające. Zgodnie z przywołanym wyżej artykułem Konstytucji: Zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres, w jakim mogą zostać ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela w czasie poszczególnych stanów nadzwyczajnych, określa ustawa. Ustawa może określić podstawy, zakres i tryb wyrównywania strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela.
Konstytucja zezwala na określenie zakresu ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela, min. co do: wolności działalności gospodarczej, wolności osobistej, wolności poruszania się i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, prawa do strajku, wolności pracy, wyłącznie ustawą i w tylko w stanie klęski żywiołowej.
Czym jest stan klęski żywiołowej?
W aktualnej sytuacji pandemii, zasadniczo mamy do czynienia ze stanem, który odpowiada cechom stanu klęski żywiołowej, co wynika wprost z definicji zawartej w ustawie z dnia 18 kwietnia 2002 roku o stanie klęski żywiołowej. Jednakże z formalnego punktu widzenia stan klęski żywiołowej nie został wprowadzony, bowiem do tego konieczne jest rozporządzenie Rada Ministrów z inicjatywy własnej, albo na wniosek właściwego wojewody. W rozporządzeniu winny zostać określone między innymi rodzaje niezbędnych ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela, ale tylko w zakresie wynikającym z ustawy o stanie klęski żywiołowej. Nadto wprowadzenie stanu klęski żywiołowej, zgodnie z ustawą z dnia 22 listopada 2002 roku, wiąże się ze strony Skarbu Państwa z obowiązkiem wyrównania strat majątkowych powstałych w następstwie ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu nadzwyczajnego.
Komu należy się odszkodowanie?
Jednakże w praktyce nie oznacza to, że obywatele czy podmioty prowadzące działalność gospodarczą nie mają prawa do odszkodowania związanego z zaistniałym stanem. Obecnie, bowiem wprowadzone zostały w sposób sprzeczny z Konstytucją ograniczenia podstawowych praw i wolności człowieka i obywatela. W związku z tym zasadne jest wystąpienie przeciwko Skarbowi Państwa o naprawienie powstałych z tego powodu szkód. O odszkodowanie występować mogą zarówno firmy (spółki prawa handlowego, przedsiębiorcy prowadzący indywidualną działalność gospodarczą oraz inne podmioty prawa), jak również osoby fizyczne obywatele, pracownicy, słowem wszyscy, którzy w związku z zaistniałą sytuacją doznali szkody. Każdy z przypadków będzie cechował się własną indywidualnością i będzie wymagał wnikliwej analizy. W niektórych przypadkach należne będą odszkodowania w związku z powstałą stratą, w innych można będzie dochodzić utraconych korzyści. Nie można również wykluczyć żądań zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.
adwokat Magdalena Kusik-Balicka
Kancelarie Adwokatów i Radców Prawnych DĄBEK & KUSIK
22-500 Hrubieszów, ul. Rynek 36
we współpracy ze Stowarzyszeniem Sołtysów Gminy Hrubieszów w Hrubieszowie oraz
Stowarzyszeniem Inicjatyw Wschodnich w Hrubieszowie