Główną cechą podatku od towarów i usług jest możliwości obniżenia kwoty podatku należnego o podatek naliczony, w zakresie w jakim te towary i usługi wykorzystywane są do wykonywania czynności opodatkowanych. Ustawa o podatku od towarów i usług (VAT), co do możliwości odliczenia wprowadza jednak szereg ograniczeń.
Zgodnie z art. 88 ust. 3a pkt 4Nie stanowią podstawy do obniżenia podatku należnego oraz zwrotu różnicy podatku lub zwrotu podatku naliczonego faktury i dokumenty celne w przypadku gdy: (…) wystawione faktury, faktury korygujące lub dokumenty celne:
a) stwierdzają czynności, które nie zostały dokonane – w części dotyczącej tych czynności,
b) podają kwoty niezgodne z rzeczywistością – w części dotyczącej tych pozycji, dla których podane zostały kwoty niezgodne z rzeczywistością,
c) potwierdzają czynności, do których mają zastosowanie przepisy art. 58 i 83 Kodeksu cywilnego – w części dotyczącej tych czynności.
W przypadku wielu podatników, na podstawie określonej w art. 88 ust. 3a pkt 4 lit a) ustawy o VAT było i jestjeszcze podważone prawo do odliczenia, w sytuacji, gdy w toku poszczególnych czynności na wcześniejszych etapach, również pomiędzy poprzednimi kontrahentami dochodziło do nieprawidłowości (np. wystawca faktury VAT dopuścił się przestępstwa).
Organy administracyjne, wdrażając i przeprowadzając administracyjne postępowania kontrolne, stały na stanowisku, iż rozstrzygając kwestię prawa do odliczenia obojętny jest fakt, rzeczywistego nabycia towaru czy też faktycznego jego wykorzystania w prowadzonej działalności gospodarczej. Kupujący tracił prawo do odliczenia podatku naliczonego, jeżeli po stronie wystawcy faktury,zostały stwierdzone uchybienia. Taka faktura uznawana była, za nieobrazującąrzeczywistego zdarzenia gospodarczego.
Nadto służby skarbowe (urzędy skarbowe i izby skarbowe) automatycznie przyjmowały domniemanie, iż podatnik ma świadomość, iż uczestniczy w „sprzecznym” z prawem procederze, bez względu na to czy rzeczywiście można mu było przypisać winę czy faktycznie wiedział, albo z łatwością mógł się dowiedzieć, iż jego kontrahenci dopuszczają się, albo dopuścili się nieprawidłowości.
Stanowisko to podzielały również Wojewódzkie Sądy Administracyjne (np. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi wyrok z dnia 02 marca 2017 roku, w sprawie sygn. akt I SA/Łd 784/16 ).
Jednakże przedstawiony powyżej sposób wykładni art. 88 ust. 3a pkt 4 lit a) ustawy VAT sprzeczny był z prawem unijnym (Dyrektywa 2006/112/WE RADY z dnia 28 listopada 2006 roku w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz.U. L 347 z 11.12.2006, s. 1), co podkreślał w swoich rozstrzygnięciachTrybunałSprawiedliwości Unii Europejskiej ( np. wyrok z dnia 21 czerwca 2012 roku w sprawach sygn. C 80/11 i C 142/11, C 273/11 Mecsek-GabonaKft, C 324/11 Gabor Toth, C 285/11 Bonik, w sprawach C 131/13, C 163/13, C 164/13, postanowienie prejudycjalne z dnia 6 lutego 2014 roku w sprawie C 33/13). W ocenie TSUE państwa członkowskie nie mogą podważać prawa podatnika do odliczenia podatku VAT, jeżeli:
a) faktycznie doszło do dostarczenia towaru albo wykonania usługi,
b) zapłaty należności wynikającej z faktury VAT,
c) podatnikowi nie udowodniono, iż wiedział lub powinien był wiedzieć o nieprawidłowościach kontrahenta.
Orzecznictwo TSUE podkreślało, w takich przypadkachistnieje tzw. „dobra wiary nabywcy towaru”. Przy czym to na organie podatkowym spoczywa obowiązek ustalenia, w oparciu obiektywne przesłanki,iż podatnik miał świadomość, że transakcja, która jest podstawądo odliczenia podatku VAT (podatku naliczonego) miała związek z przestępstwem popełnionym przez wystawcę faktury.
Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 07 maja 2019 roku w sprawie sygn. akt I FSK 973/17, podzielił takie zapatrywania.
adwokat Magdalena Kusik-Balicka, radca prawny Małgorzata Dąbek
Kancelarie Adwokatów i Radców Prawnych DĄBEK & KUSIK
22-500 Hrubieszów, ul. Rynek 36
we współpracy ze Stowarzyszeniem Sołtysów Gminy Hrubieszów w Hrubieszowie oraz
Stowarzyszeniem Inicjatyw Wschodnich w Hrubieszowie
