W dniu 11 stycznia 2019 roku wpłynął do Sejmu rządowy projekt ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, którego celem, jak wskazano ma być: zwiększenia efektywności narzędzi służących do wymierzenia sankcji podmiotom zbiorowym, zwłaszcza w przypadku zwalczania poważnej przestępczości gospodarczej i skarbowej.
Na pierwszy rzut oka stwierdzić należy, że to dobrze, bo społeczeństwu zależy na skutecznym ściganiu nieuczciwych i łamiących prawo spółek, stowarzyszeń, fundacji itd. Głębsza analiza projektowanych zmian, może jednak budzić szereg wątpliwości.
Czym jest podmiot zbiorowy
Podmiot zbiorowy to osoba prawna oraz jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, w tym spółka handlowa z udziałem Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub związek takich jednostek, spółka kapitałowa w organizacji, podmiot w stanie likwidacji oraz przedsiębiorca niebędący osobą fizyczną, z wyłączeniem Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego i ich związków.
Zgodnie z propozycją nowelizacji podmiot zbiorowy odpowiadać ma:
1. za czyn zabroniony, którego znamiona zostały wyczerpane przez działanie lub zaniechanie pozostające bezpośrednio w związku z prowadzoną przez ten podmiot działalnością popełniony przez:
a) osobę fizyczną uprawnioną do jego reprezentowania, podejmowania w jego imieniu decyzji lub sprawowania nadzoru, w związku z jej działaniem w interesie lub na rzecz tego podmiotu;
b) osobę fizyczną dopuszczoną do działania przez jego organ, członka jego organu wskutek nadużycia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków;
c) osobę przez niego zatrudnioną, w związku ze świadczeniem pracy na jego rzecz,
2. za czyn zabroniony, z którego chociażby pośrednio osiągnął korzyść majątkową, popełniony przez:
a)podwykonawcę albo innego przedsiębiorcę będącego osobą fizyczną, jeżeli jego czyn zabroniony pozostawał w związku z wykonywaniem umowy zawartej z podmiotem zbiorowym,
b)pracownika albo osobę upoważnioną do działania w interesie lub na rzecz przedsiębiorcy niebędącego osobą fizyczną, jeżeli jego czyn pozostawał w związku z wykonywaniem umowy zawartej przez tego przedsiębiorcę z podmiotem zbiorowym
– jeżeli osoba taka wiedziała lub przy zachowaniu ostrożności wymaganej w danych okolicznościach mogła się dowiedzieć, że osoby trzecie wymienione powyżej w pkt 2 lit a) i b) będą usiłowały popełnić lub popełniły czyn zabroniony lub że u przedsiębiorcy występują nieprawidłowości określone w ustawie.
Spółki (i inne podmioty zbiorowe) będą zmuszone wykazać, iż posiadają właściwe procedury postępowania na wypadek zaistnienia nieprawidłowości, zagrożenia popełnieniem czynu zabronionego, łącznie z określeniem organów odpowiedzialnych za nadzorowanie przestrzegania prawa.
Największe kontrowersje, w mojej opinii, budzi treść zawarta w pkt 2 powyżej (w nowym brzmieniu ustawy jest to art. 6 ust. 2 ) określającym odpowiedzialność za czyny osób trzecich i to nawet wówczas, gdy podmiot zbiorowy uzyskał korzyść chociażby pośrednio. Postanowienia te dają bardzo dużą elastyczność do przypisywania odpowiedzialności podmiotom zbiorowym za czyny osób trzecich, na które wpływu mieć nie mogą. Kolokwialnie rzecz ujmując regulacja przewidująca restrykcje również, za to, że ktoś nie domyślił się, że jego kontrahent będzie usiłował albo właśnie usiłuje popełnić czyn zabroniony.
Istotne jest również to, że według nowelizacji do przypisania odpowiedzialności nie będzie już niezbędny wyrok skazujący osobę fizyczną (aktualnie obowiązująca ustawa uzależnia odpowiedzialność, co do zasady od prawomocnego skazania osoby, która w imieniu albo na rzecz podmiotu zbiorowego) .
Tak ukształtowana odpowiedzialność wydaje się nie licować ze standardami prawa.
Kary finansowe i inne konsekwencje
Skutki odpowiedzialności przewidywane przez ustawodawcę są nie tylko dotkliwe finansowo, ale mogą również ostatecznie zakończyć byt prawny podmiotu. Kary finansowe nakładane przez Sąd mają mieścić się w przedziale od 30 tys. zł do 30 mln, zaś za zignorowanie sygnalisty(osoby, która w interesie publicznym zgłasza istotne nieprawidłowości w organizacji podmiotu zbiorowego mogące prowadzić do popełnienia czynu zabronionego) 60 tys. zł. Dodatkowo przewidziane jest orzekanie nawiązki w wysokości do 5 mln zł. Możliwe będzie również: ustanowienie przymusowego zarządu, rozwiązanie albo likwidacja spółki z przejęciem jej majątku przez Skarb Państwa, przepadek mienia, zakaz prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju, zakaz pozyskiwania dotacji i subwencji, zakaz zawierania umów określonego rodzaju, a także promocji i reklamy.
Arytmetyka parlamentarna wskazuje, iż przepisy w wyżej omówionym, bądź zbliżonym kształcie, wejdą w życie. W związku z tym będziemy śledzić zmiany i niezwłocznie o nich informować oraz radzić, jakie zmiany wprowadzić w spółce, aby zminimalizować ryzyko odpowiedzialności.
adwokat Magdalena Kusik-Balicka
Kancelarie Adwokatów i Radców Prawnych DĄBEK & KUSIK
22-500 Hrubieszów, ul. Rynek 36
we współpracy ze Stowarzyszeniem Sołtysów Gminy Hrubieszów w Hrubieszowie oraz Stowarzyszeniem Inicjatyw Wschodnich w Hrubieszowie