Na rynku wydawniczym pojawiło się wznowienie czterotomowego wydawnictwa – „Materiały do dziejów Zamojszczyzny w latach wojny 1939-1944”, które zebrał, opracował i wydał w latach 1945-1947 dr Zygmunt Klukowski.
Na Materiały składają się cztery książki: Terror niemiecki na Zamojszczyźnie, Zamojszczyzna w walce z Niemcami, Niemcy i Zamojszczyzna, Dywersja na Zamojszczyźnie. Wznowienie tego wydawnictwa było możliwe dzięki Andrew Klukowskiemu i jego siostrze Helen Klukowski-May, którzy będąc prawnymi spadkobiercami spuścizny dra Zygmunta Klukowskiego, wyrazili zgodę na publikację tych książek.
Książki ukazały się staraniem Roztoczańskiego Parku Narodowego, Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Zamość, Dariusza Górnego, fundacji Szczebrzeszyn Kultur. Wznowione Materiały do dziejów Zamojszczyzny w latach wojny 1939-1944 były bezpłatnie rozdawane w czasie uroczystości 74. rocznicy wkroczenia do Szczebrzeszyna oddziału AK dowodzonego przez Tadeusza Kuncewicza ps. „Podkowa”. Podpisywał je także wnuk dra Zygmunta Klukowskiego, Andrew Klukowski.
Jak napisał we wstępie Dariusz Górny:- Myśl zebrania i przekazania kolejnym pokoleniom utworów dokumentarnych, dotyczących tragicznych losów mieszkańców Zamojszczyzny, ale również budzenia się konspiracji i odradzania ducha walki, przede wszystkim pod sztandarem ZWZ i Armii Krajowej, o wolność i niezawisłość Polski, przyświecała dr. Zygmuntowi Klukowskiemu już od napaści Niemiec na Polskę we wrześniu 1939 r.
Na Zamojszczyźnie był on świadkiem odrodzenia się i upadku II Rzeczypospolitej. Był on jednym z pierwszych w Polsce, którzy podjęli się niełatwego zadania: zmierzenia się z tragicznymi latami II wojny światowej i utrwalenia ich. Tego zadania dokonał sam jeden, bez pomocy, wsparcia innych, choć na to liczył. Samodzielnie – od podwalin – zbudował gmach archiwum, prosząc wcześniej kolegów z AK, ale także przedstawicieli innych struktur, jak, np. BCh i AL, mieszkańców Zamojszczyzny o przekazywanie spisanych relacji i wspomnień wojennych. Zainteresowanym przekazywał przygotowane wytyczne, jak prawidłowo sporządzić relacje, by miały odpowiedni schemat kompozycyjny, wartość faktograficzną i historyczną- zauważa Górny.
W 1945 r., kiedy ukazał się I tom Materiałów…, dr Zygmunt Klukowski miał już 60 lat, z czego 26 to te przeżyte w Szczebrzeszynie. Mimo zagrożenia aresztowaniem, m.in. za działalność w strukturach Armii Krajowej, przez NKWD i UB (do czego zresztą doszło dwukrotnie w 1946 r., w 1950 r. i w 1952 r.), nie opuścił Szczebrzeszyna. Pozostał wierny samemu sobie, mimo istniejących zagrożeń, utraty życia i zdrowia.
Rok wydania Dywersji na Zamojszczyźnie 1939-1944, czyli 1947 – to ważna data. Doktor Zygmunt Klukowski zeznawał wtedy jako świadek w procesie norymberskim funkcjonariuszy Głównego Urzędu Rasy i Osadnictwa SS. Zabrał ze sobą cztery tomy Materiałów… oraz broszurę o wysiedleniach na Zamojszczyźnie. Jego praca została doceniona. W tym samym roku przestał prowadzić dziennik.
Dr Zygmunt Klukowski, zbierając, opracowując oraz wydając czterotomowe Materiały do dziejów Zamojszczyzny w latach wojny 1939-1944, przyczynił się do stworzenia polskich tekstów źródłowych dotyczących tego tragicznego okresu w historii Zamojszczyzny. Do książek tych powinni sięgnąć nie tylko historycy, regionaliści, pasjonaci historii, ale zwykli mieszkańcy, młodzież, aby przypomnieć sobie lub zapoznać się z dramatycznymi wydarzeniami, które były udziałem ich rodziców, dziadków.
Dariusz Górny (źródło i fot.)
