22 lipca br. w Szczebrzeszynie odbyła się uroczystość obchodów 74. rocznicy wkroczenia do Szczebrzeszyna Oddziału AK dowodzonego przez Tadeusza Kuncewicza ps. „Podkowa”.
Uroczystość została zorganizowana przez Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Zamość, przy współpracy z 3. Batalionem Zmechanizowanym w Zamościu, Fundacją Niepodległości w Lublinie, Fundacją Szczebrzeszyn Kultur, Roztoczańskim Parkiem Narodowym oraz Parafią Rzymskokatolicką pw. św. Mikołaja w Szczebrzeszynie.
Uroczystość rozpoczęła się zbiórką pocztów sztandarowych i licznych uczestników przed kościołem pw. św. Mikołaja w Szczebrzeszynie. Uroczystą Mszę św. w intencji poległych, pomordowanych i zmarłych żołnierzy 9 pp. AK, sprawował ks. proboszcz parafii św. Mikołaja, Andrzej Pikula.
Przed Mszą świętą, głos zabrał Andrzej Skiba, Skarbnik ŚZŻAK Okręg Zamość, jednocześnie Prezes Koła Rejonowego ŚZŻAK O/Z w Szczebrzeszynie, który powitał przybyłych oraz przypomniał, że staraniem Związku, już po raz piąty odbywają się uroczystości upamiętniające por. Tadeusza Kuncewicza ps. „Podkowa” i jego żołnierzy. Ww. podniósł także, że tegoroczne uroczystości przyjmują szczególny charakter, z uwagi na przyjazd do Szczebrzeszyna wnuka dra Zygmunta Klukowskiego, Andrew Klukowskiego. O zabranie głosu poproszono także Andrew Klukowskiego, który w swoim kilkunastominutowym przemówieniu, po przywitaniu zebranych, m.in. wspomniał postacie swojego dziadka i ojca oraz nawiązał do moralnego testamentu, który ww. po sobie pozostawili. Zachęcał zebranych mieszkańców Szczebrzeszyna i regionu do spisywania wspomnień z okresu wojennego oraz przypomniał, że troszcząc się o współczesną Polskę powinni być dumni z historii swojego kraju i siebie samych. Pełną treść przemówienia Andrew Klukowskiego zamieszczamy poniżej.
„Good morning citizens of Szczebrzeszyn. I am honored and flattered to be here today.
I would like to thank the following: Małgorzata Piłat representing Fundacja Szczebrzeszyn Kultur, Sławomir Zawiślak representing Swiatowy Zwiazek Zolnierzy Armii Krajowej, Andrzej Tittenbrum representing Roztoczanski Park Naradowy.
I come as the representative of the Klukowski family; Helen, Nicolette, Eli, Hayden and Mirek.
This is my second visit to Poland. During this journey I am realizing more and more how much my grandfather, Dr. Zygmunt Klukowski, means not only to this beautiful town, but to the surrounding districts as well. His dedication to you, your parents and grandparents is unparalleled. My grandfather risked his life over two occupations to chronicle events in the entire region. Every day he took enormous risks. One of his primary goals was to show future generations the brutality of life from 1939 well into the 1950’s. He also wanted to make sure that the people responsible would meet the justice that their actions demanded.
But I think the most important lesson we can learn from his writings is his unwavering belief that if one does not stop believing in the future, freedom can be attained. Belief in a free future will lead to a free future.
My father Jerzy Klukowski called me in 1991. I was living in Hawaii then. He wanted me to go to Poland with him and my mother. I was teaching then and answered that I couldn’t take five weeks off. Then he said that the reason for the trip was to search for diaries that Dr Klukowski might have written concerning the Soviet dominance of Poland. He said to me, “My father never gave up. I know he never stopped writing. Please my son, don’t give up”. The next day I called the Dept. of Education and they agreed to the time off.
We arrived in Poland during the summer of 1991. The enormity of the task ahead of us was daunting. To come into a country of 38 million people, searching for something that was not guaranteed to exist was the task at hand. How to proceed? We visited many cities. My father would place ads in local newspapers a week before we arrived stating that members of Dr. Zygmunt Klukowski’s immediate family would be visiting. He asked that please, if anyone had any information concerning Dr. Zygmunt to contact us at our hotel. We met scores of nice people, had great conversations. But we did not find the diaries. That changed when we got to Lublin. We met with a charming lady who after she established that we were actually members of the Klukowski family from America, she brought us four cardboard bound notebooks. We had done it. Done the almost impossible.
Four days later, in the bell tower of Wawel Cathedral in Cracow, above the tombs of so many heroes of Poland buried under the altars, my father suffered a heart attack. He never regained consciousness and died a few days later. He gave his life in the belief that once you start something of this importance, you must follow through. This was the second time this life lesson changed my own life. The first was when I read the diaries of the German Occupation. The second was obviously my fahter’s death. The Soviet diaries were translated with the help of my cousin, Mirek Cias in Warsawa. Since then they have been published not only in the United States, but also in Poland, France, and just this last May, in Germany. In Germany, can you believe that?
The lessons learned from both my grandfather and father have brought me here today to the yearly commemoration of Armia Krajova’s triumphant entrance into Szczebrzeszyn as the Germans fled. What I want to convey to you also is this lesson. Most of you are too young to personally remember the German occupation. Many of you have memories of the Soviet Occupation. Here we stand in a free Poland because of the dedication of your grandparents and parents.
They never gave up hope. Through extremely grim times they looked positively toward the future of afree Poland. People of Szczebrzeszyn, take pride in what was accomplished. Take pride of those in the family members who preceded you. Take pride in the struggles they endured, the future they fought for. Take pride in the men and women of Armia Krajowa. In their never die attitude. Take pride in the church leaders who went out into the forest to spiritually strengthen the fighters. Take pride in the intelligentsia who kept alive civic and social institutions. Take pride in the Jews who only wanted what everyone else did, freedom. Take pride in the people who helped the Jews. And most of all take pride in yourselves. You, the people of this lovely town.
Many of you have memories of these times. Whether personal experiences or stories told to you by grandparents or parents. Write those memories down. Do not leave this earth with those memories unwritten.
My grandfather believed that memories must be written. The pen and pencil are our weapons. Let me repeat, the pen and pencil are our weapons. Please, remember the past and work for the future.
Again, thank you from the bottom of my heart for the opportunity to be here today.
Chwała bohaterom.”
Gość specjalny tegorocznych uroczystości, Andrew Klukowski na zaproszenie organizatorów przyleciał do Polski aż z Tajlandii w połowie lipca tego roku. Podczas swojej wizyty w Polsce odwiedził wiele miejsc związanych z życiem swojego dziadka, również tych na terenie województwa lubelskiego. W zwiedzaniu m.in. Czytelni Zbiorów Specjalnych Biblioteki Uniwersyteckiej KUL, Zamku w Lublinie, Muzeum Zamojskiego, Oddziału Muzeum Zamojskiego – Muzeum Fortyfikacji i Broni Arsenał, byłej siedziby UB w Zamościu (gdzie był wieziony także jego dziadek) oraz podczas spotkań z wojewodą lubelskim Przemysławem Czarnkiem i prorektor KUL do spraw Nauki i Kształcenia, prof. hab. Iwoną Niewiadomską ww. towarzyszyli przedstawiciele organizatorów uroczystości: Dariusz Górny i Prezes Fundacji Szczebrzeszyn Kultur Małgorzata Piłat.
Po Mszy św., której oprawę muzyczną zapewniła orkiestra dęta „Echo Kniei” a służbę liturgiczną 10. Drużyna Harcerska „TRAPERSKI KRĄG” z Suśca, uczestnicy uroczystości przemaszerowali pod tablicę poświęconą Tadeuszowi Kuncewiczowi, gdzie liczne delegacje złożyły wieńce i kwiaty. Następnie uformowana kolumna w szyku: orkiestra „Echo Kniei”, kompania honorowa 3. Batalionu Zmechanizowanego w Zamościu, poczty sztandarowe, uczestnicy uroczystości za rekonstruktorami – oddziałem AK przeszła pod pomnik Polski Walczącej.
Uczestników uroczystości w imieniu organizatorów przywitał były Dyrektor Miejskiego Domu Kultury w Szczebrzeszynie Wojciech Świergoń. Okolicznościowe przemówienie wygłosił Prezes Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Zamość, poseł na Sejm RP Sławomir Zawiślak, który przypomniał wojenne zasługi dla Ojczyzny por T. Kuncewicza, jego żołnierzy oraz ważną dla działalności AK Inspektoratu Zamość i utrwalania pamięci o latach wojny postać cenionego lekarza dr Zygmunta Klukowskiego. Podziękował A. Klukowskiemu za przyjęcie zaproszenia na tegoroczne uroczystości, wygłoszenie ważnego wystąpienia oraz wyrażenie przez niego i jego siostrę Helen Klukowski-May zgody na wydanie dzieł dr Z. Klukowskiego.
Ta decyzja umożliwiła, dzięki finansowemu zaangażowaniu ŚZŻAK O/Z, RPN, Fundacji Szczebrzeszyn Kultur, także pracy m.in. Prezesa Koła Rejonowego ŚZŻAK w Szczebrzeszynie Andrzeja Skiby oraz Dariusza Górnego wznowienie publikacji Materiałów do dziejów Zamojszczyzny w latach wojny 1939 – 1944. Zbiór ten, w latach 1945 – 1947, zebrał, opracował i wydał dr Zygmunt Klukowski. Na Materiały… składają się Terror niemiecki na Zamojszczyźnie 1939 – 1944 – Zamość 1945, Zamojszczyzna w walce z Niemcami 1939 – 1944 – Zamość 1946, Niemcy i Zamojszczyzna 1939 – 1944 – Zamość 1946 oraz Dywersja na Zamojszczyźnie 1939 – 1944 – Zamość 1947. Publikacja stanowi zbiór relacji, wspomnień i fragmentów pamiętników z okresu niemieckiej okupacji Zamojszczyzny. Jest to drugie, od czasu powojennego wydania, wznowienie tej pozycji. Poseł S. Zawiślak poinformował zebranych, że wspólną decyzja ww. wydawców publikacji została rozdana bezpłatnie uczestnikom uroczystości oraz zostanie przekazana regionalnym bibliotekom, innym instytucjom, do wyczerpania nakładu także osobom prywatnym po uprzednim zgłoszeniu chęci jej otrzymania droga mailową – do Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Zamość. Dane kontaktowe Związku: na http://akzamosc.pl/.
Następnie, przedstawiciele Prezydium Zarządu ŚZŻAK Okręg Zamość wraz z Prezesem S. Zawiślakiem, dokonali wręczenia Odznaki Zasługi Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Zamość, która decyzją Prezydium Związku przyznana została Andrew Klukowskiemu oraz Helen Klukowski-May. Uchwałę w przedmiocie przyznania odznaczeń odczytał Wiceprezes ŚZŻAK O/Z por. Andrzej Jaroszyński.
W trakcie uroczystości dokonano uroczystego wciągnięcia flagi narodowej na maszt oraz został odśpiewany Hymn Narodowy. W ramach ceremoniału wojskowego m. in. odczytano Apel Poległych, a żołnierze 3. Batalionu Zmechanizowanego w Zamościu oddali salwę honorową. Następnie delegacje złożyły wieńce i kwiaty pod pomnikiem.
W dalszej kolejności na terenie Zespołu Szkół im. dr Z. Klukowskiego uczestnicy uroczystości mogli obejrzeć inscenizację potyczki zbrojnej oddziału partyzanckiego w wykonaniu grup historycznych z Biłgoraja, Tomaszowa Lubelskiego i Zamościa m.in. Grupy Rekonstrukcyjnej „Wir”.
Na terenie szkoły wydano także bardzo licznie zgromadzonym uczestnikom uroczystości kilkaset pozycji 4-tomowego wydawnictwa dr Z. Klukowskiego, które zainteresowanym podpisywał autografem wnuk A. Klukowski.
Realizując ostatni punkt organizatorzy zaprosili wszystkich uczestników uroczystości do promujących Wojsko Polskie namiotów i sprzętu wojskowego udostępnionego przez 3. Zamojski Batalion Zmechanizowany, 2. Hrubieszowski Pułk Rozpoznawczy, 25. Batalion Obrony Terytorialnej z Zamościa oraz na ufundowaną przez ŚZŻAK Okręg Zamość żołnierską grochówkę.
W uroczystości udział wzięły poczty sztandarowe, m.in. 3. Zamojskiego Batalionu Zmechanizowanego w Zamościu, Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Zamość, Kół Rejonowych ŚZŻAK, Stowarzyszenia Internowani Zamojszczyzny.
Zaproszenie ŚZŻAK Okręg Zamość na uroczystości przyjęli m.in.: Senator RP Jerzy Chróścikowski, Sekretarz Miasta i Gminy Szczebrzeszyn Maria Loc-Oczkoś, Prezes Zarządu Spółki PGE Obrót S. A. Dariusz Czuk, Prezes PKP Linii Hutniczej Szerokotorowej Sp. z o.o. Zbigniew Tracichleb, Dyrektor Roztoczańskiego Parku Narodowego Andrzej Tittenbrun wraz z Zastępcą Dyrektora ds. OP Andrzejem Wojtyło, pracownik IPN w Lublinie dr Janusz Kłapeć, Dyrektor Lubelskiego Oddziału Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Krzysztof Gałaszkiewicz, Zastępca Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Lublinie Maria Gmyz, Lubelski Wojewódzki Inspektor Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Lublinie Teresa Wyłupek, Komendant Hufca ZHP w Tomaszowie Lubelskim phm. Anna Rojek, przedstawiciele Służby Więziennej, Policji, samorządowcy, przedstawiciele dyrekcji szkół, organizacji społecznych, lokalnych mediów oraz bardzo liczni mieszkańcy Szczebrzeszyna i regionu, w tym młodzież współpracująca z ŚZŻAK O/Z 10. Drużyna Harcerska „TRAPERSKI KRĄG”.
Prezes ŚZŻAK O/Z poseł S. Zawiślak wraz z A. Skibą – Prezesem Koła Rejonowego ŚZŻAK w Szczebrzeszynie serdecznie dziękują współorganizatorom uroczystości: ks. Andrzejowi Pikuli proboszczowi Parafii pw. św. Mikołaja w Szczebrzeszynie, oficerom i żołnierzom ww. jednostek WP i WOT, funkcjonariuszom Policji z Komisariatu w Szczebrzeszynie i KMP w Zamościu, druhom OSP w Szczebrzeszynie i Wielączy, rekonstruktorom grup historycznych z Biłgoraja, Tomaszowa Lubelskiego i Zamościa, współfinansującemu na wniosek ŚZŻAK O/Z uroczystość Urzędowi do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, sponsorom tj. PGE Obrót S. A. i LHS sp. z o. o, mieszkańcom Szczebrzeszyna za pomoc i wsparcie oraz wykazane obywatelskie i patriotyczne zaangażowanie na rzecz organizacji uroczystości.
Dziękujemy także Orkiestrze Myśliwskiej „Echo Kniei” za przygotowanie i zabezpieczenie oprawy muzycznej, przybyłym na uroczystość przedstawicielom mediów za przygotowanie relacji z tego wydarzenia.
żródło i fot.: ŚZŻAK O/Zamość