Osoba aktywna zawodowo na terenie państw członkowskich Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein i Norwegia) oraz Szwajcarii, może w tym samym okresie podlegać zabezpieczeniu społecznemu wyłącznie w jednym państwie, które ustalane jest w oparciu o przepisy rozporządzeń unijnych.
Zasada jednego ustawodawstwa
Osoba aktywna zawodowo na terenie państw członkowskich Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein i Norwegia) oraz Szwajcarii, może w tym samym okresie podlegać zabezpieczeniu społecznemu wyłącznie w jednym państwie, które ustalane jest w oparciu o przepisy rozporządzeń unijnych.
Osoba pracująca w kilku państwach członkowskich jednocześnie, powinna poinformować o tym instytucję właściwą w państwie członkowskim miejsca zamieszkania, która ustali, w którym kraju będzie podlegała ubezpieczeniom.
Praca wykonywana w charakterze pracownika w dwóch lub w kilku państwach na rzecz jednego pracodawcy
Osoba mieszkająca w Polsce, zatrudniona przez jednego pracodawcę i wykonująca pracę w Polsce oraz w innych państwach członkowskich (równocześnie lub na zmianę w dwóch lub w kilku państwach), powinna podlegać przepisom z zakresu zabezpieczenia społecznego w państwie, w którym mieszka, jeżeli w tym państwie wykonuje znaczącą część pracy.
Gdy pracuje w kraju zamieszkania przez co najmniej 25% czasu pracy i/lub otrzymuje w nim co najmniej 25% wynagrodzenia, będzie podlegała zabezpieczeniu społecznemu w tym państwie.
Jeżeli dana osoba nie wykonuje znaczącej części pracy w państwie zamieszkania, będzie podlegała ubezpieczeniom w państwie, w którym siedzibę ma jej pracodawca.
W przypadku osoby pracującej dla jednego pracodawcy w kilku państwach członkowskich jednocześnie i po uwzględnieniu opisanych powyżej zasad okaże się, że podlega polskim przepisom z zakresu zabezpieczenia społecznego, jej pracodawca powinien zwrócić się do ZUS o wydanie formularza A1. Formularz potwierdza, że osoba ta podlega zabezpieczeniu społecznemu wyłącznie w Polsce.
Praca wykonywana w charakterze pracownika w dwóch lub w kilku państwach na rzecz dwóch lub kilku pracodawców z siedzibami tylko w jednym państwie
Osoba mieszkająca w Polsce i nie wykonująca w niej znacznej części swojej pracy, natomiast jest zatrudniona przez co najmniej dwóch pracodawców, których siedziby znajdują się tylko w jednym państwie członkowskim, podlega zabezpieczeniu społecznemu w tym państwie.
Praca wykonywana w charakterze pracownika w dwóch lub w kilku państwach na rzecz dwóch lub kilku pracodawców z siedzibami w dwóch państwach, z których jedno jest państwem miejsca zamieszkania
Osoba mieszkająca w Polsce i nie wykonująca w niej znacznej części swojej pracy, natomiast jest zatrudniona przez co najmniej dwóch pracodawców, których siedziby znajdują się w dwóch państwach członkowskich, z których jedno to Polska, podlega zabezpieczeniu społecznemu w innym niż Polska państwie członkowskim.
W tym przypadku – ponieważ dana osoba nie wykonuje znacznej części pracy w państwie, w którym mieszka – zawsze będzie podlegała ubezpieczeniom w innym państwie, pod warunkiem, że w tym drugim państwie znajduje się siedziba jednego z jej pracodawców.
Praca wykonywana w charakterze pracownika w dwóch lub w kilku państwach na rzecz dwóch lub kilku pracodawców
Osoba nie wykonująca znacznej części pracy w państwie zamieszkania, a będąc zatrudniona przez różnych pracodawców, przy czym co najmniej dwóch z nich ma siedziby w różnych państwach, innych niż to w którym mieszka, podlega zabezpieczeniu społecznemu w państwie zamieszkania, bez względu na to, czy jest w nim aktywna zawodowo, czy też nie.
Praca wykonywana w charakterze pracownika najemnego w jednym państwie i w charakterze osoby prowadzącej działalność na własny rachunek w innym państwie
Osoba wykonująca pracę najemną w jednym państwie członkowskim i w tym samym czasie prowadząca działalność na własny rachunek w innym państwie członkowskim, będzie podlegała ubezpieczeniom społecznym w państwie członkowskim, w którym wykonuje pracę najemną.
Jeśli pracę najemną wykonuje tylko w Polsce, natomiast działalność na własny rachunek prowadzi w innym państwie członkowskim, powinna zwrócić się do ZUS o wydanie formularza A1.
Jeżeli pracę najemną wykonuje w innym państwie członkowskim, a w Polsce prowadzi działalność na własny rachunek, powinna uzyskać formularz A1 z instytucji ubezpieczeniowej państwa, w którym wykonuje pracę najemną. Dokument ten będzie potwierdzał, iż osoba ta nie powinna odprowadzać w Polsce składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne.
Zasada miejsca wykonywania pracy
Osoba wykonująca pracę najemną w państwie członkowskim, powinna podlegać przepisom z zakresu zabezpieczenia społecznego obowiązującym w tym państwie. Nie ma w tym przypadku znaczenia, gdzie siedzibę ma jej pracodawca lub gdzie znajduje się jej miejsce zamieszkania.
Wyjątek od zasady miejsca wykonywania pracy
– delegowanie pracownika
Osoba zatrudniona w Polsce przez polskiego pracodawcę, czasowo delegowana do wykonywania pracy w innym państwie członkowskim, mimo iż wykonuje pracę w innym państwie członkowskim, nadal może podlegać ubezpieczeniom w państwie, z którego została czasowo delegowana, czyli w Polsce. Delegowanie, które stanowi wyjątek od ogólnej zasady miejsca wykonywania pracy, nie może trwać dłużej niż 24 miesiące. Ponadto aby delegowanie było możliwe, zarówno pracownik delegowany, jak i jego pracodawca muszą spełnić określone wymogi.
Możliwe jest również delegowanie pracownika zatrudnionego w celu czasowego delegowania go za granicę. Aby móc skorzystać z możliwości czasowego delegowania do państw członkowskich, osoba taka, powinna podlegać ustawodawstwu z zakresu zabezpieczenia społecznego w państwie, z którego ma zostać delegowana, przez okres co najmniej 1 miesiąca bezpośrednio przed delegowaniem za granicę.
Aby dana osoba mogła być delegowana za granicę i w okresie tego delegowania podlegać ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu w Polsce, jej pracodawca powinien prowadzić w Polsce znaczącą część działalności.
Jednocześnie podczas całego okresu delegowania musi istnieć bezpośredni związek
między osobą delegowaną a jej pracodawcą. Konieczne jest, aby nadal obowiązywała umowa o pracę (w okresie delegowania nie może przebywać na urlopie bezpłatnym). Delegujący pracodawca określa charakter pracy, którą osoba delegowana ma wykonywać oraz decyduje o rozwiązaniu umowy o pracę.
Praca za granicą przedłuża się ponad okres 24 miesięcy
W przypadku gdy dana osoba została oddelegowana do pracy na teren innego państwa członkowskiego na okres 24 miesięcy i miała na ten okres poświadczony formularz A1, a jej praca będzie jednak trwała dłużej, to istnieje możliwość, aby dalej podlegała zabezpieczeniu społecznemu w Polsce. W tym celu jej pracodawca powinien wystąpić za nią do Oddziału ZUS w Kielcach, Wydziału Ubezpieczeń i Składek 1, ul. Piotrkowska 27, 25-510 Kielce, z prośbą o wystąpienie z wnioskiem zawarcia porozumienia wyjątkowego z instytucją państwa, w którym pracuje.