W latach pięćdziesiątych XX wieku będąc kilkuletnim chłopcem i którego ojciec Tadeusz był zagorzałym kibicem sportowym, szczególnie słyszałem o dwóch klubach sportowych z Hrubieszowa, a mianowicie o przedwojennym Strzelcu a później powojennym Gromie dodatkowo nieco później z sekcją bokserską. Po wielu latach będąc już dorosłym systematycznie poszerzałem i poszerzam swoją wiedzę w tej wnoszącej wiele emocji dziedzinie życia dla wielu mieszkańców naszego miasta i powiatu. Dzisiaj przypomnę o przedwojennym KS Strzelec Hrubieszów.
Założenie Powiatowego Związku Strzeleckiego w Hrubieszowie
W 1921 r. został założony w Hrubieszowie przez legionistów Józefa Piłsudskiego Związek Strzelecki, paramilitarna organizacja społeczno – patriotyczno – wychowawcza. Pierwszym komendantem Komendy Powiatowej został – Lucjan Świdziński. Komendant (do 1927 r.) okazał się bardzo operatywny, ponieważ razem z innymi członkami Zarządu Komendy Powiatowej w krótkim czasie zorganizował prawie 40 oddziałów terenowych, uzyskując znakomite wyniki po linii szkolenia wojskowego, patriotycznego, wychowawczego, kondycji i sprawności fizycznej. Od 1928 r. Związek Strzelecki szczególnie współpracował z powołanym Powiatowym Urzędem Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego w Hrubieszowie i wówczas zaczęto przystępować do sportowego współzawodnictwa i uczestniczyć w sprawdzianach w celu zdobywania wprowadzanych odznak sprawnościowych.
Ze Związku Strzeleckiego dodatkowo powstał Klub Sportowy „Strzelec”.
Do Związku Strzeleckiego w zdecydowanej większości, należeli chłopcy, którzy oprócz zajęć teoretycznych byli poddawani zajęciom wymagającym kondycji i sprawności żołnierskiej. Po podniesieniu ich umiejętności, nastąpiły sprawdziany w strzelaniu z karabinów, władaniu bagnetem, wytrzymałości poprzez marszobiegi, walki wręcz, jazdy na rowerze a nawet biegów na nartach. Był to już tylko krok do rywalizacji z miejscową reprezentacją szkolną, harcerską czy zespołem z innej miejscowości. I z biegiem czasu tak się stało, że członkowie Strzelca występować zaczęli, jako drużyna sportowa „Strzelec” Hrubieszów.
Założenie Klubu Sportowego „Strzelec” w Hrubieszowie w roku 1935.
W oparciu o wielu członków Związku Strzeleckiego, ale i osób cywilnych oraz chęcią przystąpienia do współzawodnictwa na wyższym szczeblu w piłce nożnej i lekkiej atletyce w 1935 r. został założony przez w/w Urząd (Komendę) – Klub Sportowy „Strzelec” w Hrubieszowie, a więc 82 lata temu. Warto w tym miejscu przypomnieć, że już od 1922 roku w Hrubieszowie prężnie działały Wojskowy Klub Sportowy przy 2 Pułku Strzelców Konnych i Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”.
Sekcja lekkoatletyczna przystąpiła w tym roku po raz pierwszy do współzawodnictwa w imprezach Lubelskiego Okręgowego Związku Lekkiej Atletyki (LOZLA), o czym informowała prasa lubelska np. Kurier Sportowy z Lublina z dnia 5.11.1935 r. napisał: „Na zawodach jesiennych o puchar prezesa Lubelskiego Okręgowego Związku Lekkiej Atletyki startowali po raz pierwszy w Lublinie zawodnicy hrubieszowscy, którzy okazali się bardzo dobrym materiałem zawodniczym i jako przyszli rywale będą bodźcem do intensywniejszej pracy lekkoatletów lubelskich”.
Rok później biegacze tej sekcji rywalizowali w Przełajowych Mistrzostwach Polski w Lublinie organizowanych przez Polski Związek Lekkiej Atletyki (PZLA), o czym dodatkowo z dumą informowała również prasa hrubieszowska. – „Wiadomości Hrubieszowskie” z 19.04.1936 r. podały, że długodystansowcy z KS „Strzelec” w Hrubieszowie wzięli udział w biegu na przełaj o Mistrzostwo Polski, który odbył się dnia 5 kwietnia 1936 r. w Lublinie. Do biegu na trasie8.200 m wystartowało 24 najlepszych zawodników z całej Polski. Biegacze hrubieszowscy zajęli następujące miejsca: 14. Leon Duławski, 17. Kazimierz Gaworski. Jednocześnie sklasyfikowano ich w mistrzostwach podokręgu lubelskiego na 3 i 4 miejscu, za co otrzymali piękne dyplomy LOZLA.
Wszystkich niezorientowanych informuję, że aby startować w tak wysokiej rangi zawodach klub i zawodnicy (czki) od początku istnienia tych związków muszą być oficjalnie zgłoszeni i zalegalizowani w tych związkach poświadczonymi dokumentami, w innym przypadku nie mają prawa przystąpić do rywalizacji i tak jest do dzisiaj. Niestety, jak dotychczas żadnych dokumentów klubowych i indywidualnych nie udało mi się pozyskać, chociaż w PZLA nie sprawdzałem. Te wnioski oparłem na informacjach prasowych i wywiadach osobistych ze starszymi osobami, w tym od długoletniego działacza sportowego ś.p. p. Michałem Starykiewiczem, który z kolei miał możliwości przeprowadzenia wywiadów już w latach 40. czy 50-tych XX w.
Rywalizacja piłkarzy nożnych.
Mecze towarzyskie (niestety nie ligowe) w piłce nożnej rozgrywano z drużynami miejscowymi, m.in. Wojskowym Kołem Sportowym 2 Pułku Strzelców Konnych, drużynami harcerskimi Gimnazjum im. Stanisława Staszica, Amatorów, żydowskim Hapoel oraz przyjezdnymi, m.in. Amator, żydowską drużyną Hapoel, Policyjnym Klubem Sportowym (wszystkie z Łucka), Wojskowym Klubem Sportowym z Zamościa, z drużyną 24 Pułku Ułanów z Kraśnika, Szkołą Podchorążych z Włodzimierza Wołyńskiego, Izbicy, Waręża, Bełza. Następnie wyjeżdżano do tych drużyn na rewanże.
Dnia 18.04.1936 r. odbył się mecz towarzyski pomiędzy KS „Strzelec” Hrubieszów a TKS „Amatorzy” z Włodzimierza (A klasa) zakończony wynikiem 3:3. Rewanż rozegrano w sierpniu na Targowisku tego samego roku, zwycięstwo odniósł KS „Strzelec” Hrubieszów 1:0 po strzale Lewkowicza. Mecz cieszył się bardzo dużym zainteresowaniem, ponieważ prasa podała, że obejrzało go około 2000 widzów. Niestety, w okresie międzywojennym do stałego systemu rozgrywek nie zgłoszono drużyny piłkarskiej z Hrubieszowa.
Przełajowe Biegi Narodowe
Z okazji 145 rocznicy uchwalenia w naszym kraju postępowej Konstytucji 3 Maja, w 1936 r., w obecności Starosty Stanisława Marka, rozegrano przełajowe Biegi Narodowe, w których wzięło udział 260 osób z całego powiatu, w obecności około 900 widzów. Najpierw odbył się bieg juniorów na trasie3 km, do którego stanęło 123 zawodników i wszyscy go ukończyli. Na metę pierwszy wbiegł Walenty Łęczyński w czasie 10:34,3 min, 2. miejsce wywalczył B. Klimowicz a 3. Eugeniusz Kitliński (wszyscy z KS „Strzelec” Hrubieszów). Do biegu seniorów na trasę5 kmstanęło 137 zawodników, z których do mety dotarło 124. Pierwsze miejsce zdobył Leon Duławski w czasie 16:54, 2. był Kazimierz Gaworski 17:02 (obaj z KS „Strzelec” w Hrubieszowie), Zawody tego typu były rozgrywane, co roku do wybuchu II wojny światowej. Po biegach odbywały się dodatkowo mecze w siatkówkę, festyn, zabawa. Najlepsi zawodnicy z powiatu hrubieszowskiego po lokalnych eliminacjach rywalizowali w innych miejscowościach w zawodach wyższego szczebla, np. Władysław Kołtuniuk z Kryłowa.
Pojedynek Duławskiego z Mistrzem Olimpijskim Kusocińskim i nie tylko.
W roku 1937 Leon Duławski z KS „Strzelec” Hrubieszów, biegnąc na bosaka po trawiastym podłożu „Targowicy”, ponownie wygrał bieg w Hrubieszowie z tej samej okazji, jak wyżej, ale już trzy dni później rywalizował w Krakowie w biegu o nagrodę Małego Dziennika z mistrzem olimpijskim Januszem Kusocińskim, zajmując 4. pozycję, otrzymując medal uczestnictwa (jest w depozycji rodziny) i nagrodę. Ten znakomity długodystansowiec odnosił sukcesy jeszcze w wielu innych miejscowościach m.in. we Lwowie i Brześciu. W Hrubieszowie znany był pod pseudonimem „Długi Leon”. W czasie wojny aktywnie działał w konspiracji, za swoją działalność został zastrzelony w swoim mieście przez neofaszystów ukraińskich 2 lipca 1944 r., czyli tuż przed wyzwoleniem Hrubieszowa.
Budowa strzelnicy, boiska i trybun.
Hrubieszowianie dbali i wciąż rozszerzali bazę sportową miasta, stąd 3 maja 1936 r. uruchomiona została strzelnica małokalibrowa na Rusałce (tu, gdzie obecnie znajduje się budynek Domu Nauczyciela). Strzelnica posiadała cztery drewniane stanowiska do strzelania z pozycji leżącej. Stanowiska przykryte były drewnianą wiatą, a obok znajdowała się nieduża wieża obserwacyjna. U podnóża skarpy (w miejscu usytuowania dzisiejszych garaży) pomiędzy krętą Huczwą (nie było jeszcze kanału) urządzono boisko tzw. „Rusałka” do gry w piłkę nożną oraz do prowadzenia musztry. Skarpę uformowano na kształt trybuny, a stopnie wzmocniono deskami.
Odznaka P.O.S.
Oprócz Odznaki Strzeleckiej, członkowie KS „Strzelec”, 2 psk i wszyscy mieszkańcy Hrubieszowa oraz z powiatu mogli przystępować i przystępowali masowo do zdobywania Powszechnej Odznaki Sportowej. Tę trzystopniową Odznakę, ustanowioną przez Radę Ministrów 27.06.1930 r., mogły zdobywać osoby w różnym przedziale wiekowym. Aby ją otrzymać, należało przystąpić do sprawdzianów sprawności fizycznej, które wykazywały, kto, na jaką odznakę zasłużył, ponieważ wyniki oceniano według specjalnych tabel. Zdobywcy odznak posiadali świadectwa, które upoważniały ich do jej noszenia. Na świadectwie umieszczano pieczątki organizatora i jego przewodniczącego. Odznakę m.in. zdobyli: Leopold Krzyżewski czy Walenty Kitliński. Ten ostatni w ramach tego sprawdzianu wygrał bieg przełajowy z Du Chateau z czego był bardzo dumny.
Gdzie rywalizowano? – „Dom Strzelca”.
Mecze piłkarskie i biegi przełajowe rozgrywane były na błoniach nad Huczwą, tzw. Sybir (tam, gdzie dzisiaj jest targowisko), na błoniach osiedla Wygon (obecnie Gródecka) oraz na łąkach (w miejscu obecnych boisk treningowych) w kierunku Sławęcina, bramki na mecze były przynoszone, linie wysypywano wapnem, kredą lub piaskiem. W celu utrzymania działalności związku i klubu jego członkowie przeprowadzali zbiórki pieniężne na ulicach Hrubieszowa i organizowali bale.
Przez kilka lat również zbierano datki pieniężne na wybudowanie nowej siedziby dla Strzelca, nazwiska ofiarodawców były publikowane w Wiadomościach Hrubieszowskich. Wreszcie w 1937 r. oddano drewniany budynek piętrowy z podpiwniczeniem przy ul. Orlicz Dreszera 1 (teraz St. Ciesielczuka). Na piętrze była sala do ćwiczeń, m.in. trenowano tam również boks i tam też w tej dyscyplinie rozegrano mecz z drużyną z Chełma.
Korzystano, lecz nie za często, również z boiska szkolnego Gimnazjum im. Stanisława Staszica (tutaj gdzie obecne HOSiR, ale o mniejszym rozmiarze i innym kierunku), ćwiczono i rywalizowano tam w lekkiej atletyce, szczypiorniaku, siatkowce i piłce nożnej, ale boisko było niepełnowymiarowe do tej ostatniej gry.
Działalność sportowo – rekreacyjna.
Powiatowy Urząd Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego w Hrubieszowie z KS „Strzelec” organizował spływy kajakowe i obozy, na których oprócz zajęć sportowych, takich jak: boks, szermierka na bagnety, strzelectwo, łucznictwo, ćwiczono musztrę, marsze oraz biegi przełajowe. W latach trzydziestych do Strzelca należała już duża grupa pań i dziewcząt, m.in. p. Józefa Brzozowska – Siedoszewska była instruktorką łucznictwa, osobiście startowała, jako zawodniczka w siatkówce i pływaniu. Brano udział w zlotach, obozach szkoleniowych np. w Puławach w 1927 r., zawodach sportowych.
Walka z Niemcami.
Związek Strzelecki, którego członkami byli wszyscy zawodnicy KS „Strzelec” z Hrubieszowa kładł duży nacisk na wychowanie członków w duchu patriotycznym i dlatego pierwsze oddziały niemieckie nadjeżdżające od strony Zamościa zostały mocno zaskoczone w okolicach Tatarskiej Góry, kiedy posypały się na nich kule właśnie z karabinów Strzelców, szybko nastąpił ich odwrót.
W czasie wojny też grano w piłkę nożną.
W czasie II wojny światowej członkowie Strzelca działali w konspiracji, szczególnie w Armii Krajowej, ale dla przyjemności grali w piłkę nożną na łąkach przy „Targowicy” i nie tylko. Część chłopców stała na warcie, a później następowała zmiana. Czasami udało się Stefanowi Kotlarskiemu czy Zbigniewowi Kaniudze zorganizować mecze z drużynami ukraińskimi oraz niemieckimi.
Koniec „Strzelca”, ale w końcu przyszło nowe …
Po wojnie, w latach PRL działalność Związku Strzeleckiego została zakazana, kluby sportowe nie mogły przybierać nazwy Strzelec. Większość członków Strzelca, która nie zginęła w czasie wojny przeżywała prześladowania, byli skazywani na karę śmierci i wieloletnie więzienia, lub wywózki na Sybir, wielu, długo jeszcze ukrywało się lub opuściło nasze tereny, wyjeżdżając na tzw. „ziemie odzyskane”, a nawet za granicę, ale część starszych członków i tych młodszych, którzy dorośli oraz przyjezdni mając sport we krwi przystąpiła do reaktywacji hrubieszowskiego sportu i został założony w 1945 roku Amatorski Klub Sportowy (w skrócie AKS), czy ta nazwa coś Wam mówi – AKS, ale to już inna historia i może przedstawię innym razem.
Zachęcam do odwiedzenia Tablicy Pamiątkowej hrubieszowskich Strzelców!!!
Z inicjatywy niżej podpisanego i Komitetu Organizacyjnego w dniu 5.06.2012 r. w ramach uroczystej Sesji Samorządów Lokalnych zorganizowanej z okazji Jubileuszu „90 lat Sportu na Ziemi Hrubieszowskiej 1922 –2012”na budynku przy ul. Ciesielczuka 1 w Hrubieszowie odsłonięto przepięknie wykonaną tablicę pamiątkową ufundowaną przez Starostwo Powiatowe poświęconą efektywnej działalności przedwojennemu hrubieszowskiemu Związkowi Strzeleckiemu i Klubowi Sportowemu „Strzelec” z Hrubieszowa. Zachęcam do odwiedzenia.
Znani zawodnicy piłki nożnej KS „Strzelec” Hrubieszów:
Jan Czerkasiuk,
Janiszewski,
Ozół,
Walenty Łęczyński ps. „Walek”,
Wacław Lewkowicz,
Wojciech Lewkowicz,
Kazimierz Zieliński ps. „Maks”,
Grinberg,
Zdzisław Dyl,
Józef Dyl,
Władysław Szczepański – bramkarz,
Malewicz,
Jan Gardyński ps. „Murza”,
Eugeniusz Kitliński ps. „Kituś” lub „Kitek”,
Wolski ps. „Murzyn”,
Piotr Puchlerski ps. „Puchacz”,
Tadeusz Chomicki ps. „Chomik”,
Kowalski,
Mycek – kpt. drużyny,
Bielaszewski,
Mieczysław Marcych ps. „Motnia”,
Malczewski ps. „Cygan”,
Stanisław Puchlerski,
Perec (Żyd),
Zygmunt Wasilewski – bramkarz,
Sołodziński,
Zygmunt Malczewski ps. „Cygan”,
Józef Litwin,
Jan Szwiec,
Julian Juziók ps. „Sobko”,
Józef Hapoński ps.„Kucy”,
Bolesław Waszczuk,
Dima Waszczuk (Ukrainiec, niespokrewniony z Waszczukami wymienionymi poniżej),
bracia Tadeusz, Stanisław i Stefan Waszczukowie,
Józef Kopeć,
Kuźda,
Tadeusz Kitliński ps. „Kituś” lub „Kitek,
Stefan Kotlarski ps. „Kotek”,
Leopold Krzyżewski,
Stanisław Nowak.
W drugiej połowie lat trzydziestych XX wieku istniał również młodzieżowy zespół piłki nożnej „Amatorzy” z ulicy Żeromskiego, często zasilający drużynę Strzelca.
Znani hrubieszowscy lekkoatleci.
Do czołowych zawodników KS „Strzelec” Hrubieszów w lekkiej atletyce w okresie międzywojennym należeli:
Leon Duławski,
Józef Puchlerski,
B. Klimowicz
Eugeniusz Kitliński,
Janiszewski I,
Jan Czerkasiuk,
Jan Nowicki,
Bolesław Nowicki,
Janiszewski II,
Wolski,
Jastrzębski,
Antoni Lewkowicz,
Zdzisław Dyl,
Kazimierz Gaworski,
Eugeniusz Szperalski (miotacz),
Demecjusz Kułaczek,
chor. Wnuk.
W zasadzie prawie wszyscy w/w piłkarze przystępowali do zawodów w tej dyscyplinie. Zawody często sędziował nauczyciel wychowania fizycznego p. Włodzimierz Charkowski oraz oficerowie i podoficerowie 2 Pułku Strzelców Konnych.
Opracował – Marek Ambroży Kitliński (mak)
Foto – archiwum maka (pozyskane z różnych źródeł)