Hrubieszów
10.175,43 zł. zebrali wolontariusze podczas zbiórki przy okazji świąt „Wszystkich Świętych” i „Zaduszek”, którzy kwestowali przy cmentarzu w Hrubieszowie. Pieniądze będą przeznaczone na remont zabytkowych nagrobków.
Na kwestowanie zdecydowało się aż 86 wolontariuszy reprezentujących różne profesje, urzędy, zawody, stowarzyszenia, towarzystwa i uczniowie. W ubiegłym roku wolontariusze zebrali około 9 400 zł, a dwa lata temu 6 700 zł. Nad przebiegiem akcji czuwa Społeczny Komitet Ratowania Zabytków Cmentarza w Hrubieszowie na czele z przewodniczącym Włodzimierzem Piątkowskim. Dotychczas odrestaurowano 10 pomników i nagrobków, najstarszy z 1790 roku. Na każdym odnowionym obiekcie jest umocowana tabliczka informacyjna. Kto podczas kwesty wrzucił „grosik” lub więcej otrzymywał kolorową informację o dotychczasowych remontach.
Przypomnę, że tenże Komitet wydał książkę opracowaną przez Danutę R. Kawałko pt. „Cmentarz w Hrubieszowie”.
Jeżeli ktoś jest chętny do dalszych nakładów finansowych to można przesyłać na konto w/w komitetu:
PKO SA. I Oddział w Hrubieszowie
97 1240 2829 1111 0010 1012 9932
Na zdjęciu – Te pomniki zostały odremontowane głosił informator, jaki otrzymywał darczyńca podczas kwesty.
zdjęcie odnowionych nagrobków >>
***
O cmentarzu – fragmenty opracowania D. R. Kawałko
W 4 ćwierci XVIII wieku, zgodnie z wchodzącym zwyczajem przenoszenia cmentarzy poza granice miast ze względów sanitarnych, założono dla Hrubieszowian wyznań chrześcijańskich, wówczas rzymsko- i grekokatolików, nowy cmentarz. Został on zlokalizowany na wschód od miasta, na wygonie, przy drodze do Gródka. Po raz pierwszy wymieniony jest w 1788 roku, ale niewykluczone, że powstał kilka lat wcześniej.
Najstarszą częścią cmentarza jest prostokąt, który wyznaczają: od południa alejka wschód-zachód biegnąca od bramy, od wschodu główna alejka północ-południe, granica zachodnia pokrywa się z obecną, wzdłuż ulicy Kolejowej, zaś od północy sięga po kapliczkę z 1803 r. Pod hrubieszowski cmentarz, w momencie zakładania przeznaczono około 1 hektara gruntu. Świadczy to o dużych potrzebach w tym zakresie, wynikających z liczby mieszkańców, zważywszy, że oddzielny cmentarz posiadali Żydzi. Około 1846 r. cmentarz za miastem powiększono do rozwidlenia dróg w kierunku północnym.
W roku 1865 cmentarz powiększono po raz drugi, przyłączając doń plac od strony południowej. Utworzono w ten sposób nowy cmentarz prawosławny, oddzielony od katolickiego alejką. Trzecie powiększenie miało miejsce w roku 1871, w kierunku wschodnim.
Po raz kolejny powiększenia dokonano między 1957 a 1961 rokiem, przyłączając południowo-wschodni narożnik. W latach 80-tych dodano do cmentarza pas ziemi od wschodu, a w 1994 r. od południowego-wschodu. Obecna powierzchnia hrubieszowskiej nekropolii wynosi około 6 hektarów.
Początkowo hrubieszowski cmentarz za miastem otaczał wał ziemny z rowem. Wokół rosły drzewa. Na cmentarz prowadziła drewniana brama.
W 1871 r. cmentarz po powiększeniu oparkaniono w słupy i łaty oraz opatrzono dwiema bramami sztachetowymi. Inwentarz z 1920 r. podaje, że od frontu cmentarz ogrodzony był płotem sztachetowym na murowanej z cegły podmurówce, przy murowanych słupach. W roku 1962 otrzymał nowe ogrodzenie. Są to metalowe przęsła miedzy murowanymi słupami, nad betonowym cokołem. Na cmentarz prowadzą trzy bramy: od ulicy Nowej z 1956 r. i dwie nowsze, metalowe od ulicy Kolejowej.
Hrubieszowski cmentarz ma kształt wydłużonego wieloboku. Jego architektoniczną dominantę stanowi murowana kaplica grobowa, stojąca przy ogrodzeniu wzdłuż ulicy Kolejowej. Fundatorami kaplicy byli Wiktoria z Rosnowskich i Nikodem małżonkowie Korotyńscy. W jej kryptach znajdują się groby rodzinne fundatorów. Kaplicę wznieśli Korotyńscy w 1860 r. w neogotyckim stylu. Wewnątrz znajduje się barokowy ołtarz świętego Józefa.
Cmentarz podzielny jest na duże kwatery, których układ jest obrazem jego kolejnych powiększeń. Oprócz dużej kwatery wojennej, zwanej nawet cmentarzem wojskowym, gdzie pochowani są żołnierze polegli w różnych bitwach (I wojny światowej, wojny polsko-ukraińskiej 1918-1919, wojny bolszewickiej 1920 r., wojny obronnej 1939 r., polegli podczas okupacji), w północnej części cmentarza znajduje się samodzielna kwatera z lat 1918-1919. Pochowani w niej żołnierze zmarli z odniesionych ran. W centrum jest grób Legionistów oraz kwatera kolejarzy zamordowanych przez UPA w 1944 r. Alejki ziemne biegnące z północy na południe i ze wschodu na zachód krzyżują się prostopadle. Większość grobów usytuowana jest w rzędach i kierowana na wschód i zachód.
Na cmentarzu hrubieszowskim występują różnorodne formy nagrobków. Najstarszą grupę z końca XVIII i początku XIX w. stanowią kamienne nagrobki monumentalne.
Interesującą grupę stanowią grobowce. Najstarszy z nich grobowiec klasycystyczny znajduje się w północnej części cmentarza. Murowany, z kamienna okładziną, posiada nadbudowę w formie katafalkowej. Nie posiada tablicy inskrypcyjnej. Do kaplicy Korotyńskich przylega najobszerniejszy w grupie grobowiec Milowiczów. Dużo skromniejszy jest grobowiec rodziny Du Chateau. Murowany, otynkowany, z wystającymi nad wierzchnia płytę przyczółkami. Szczególnie okazały jest grobowiec rodziny Podhoreckich – na wysoko wyniesionej płycie okazały obelisk z czarnego marmuru. Całość otoczona ogrodzeniem z ozdobnych sztachet żeliwnych.
Na cmentarzu najliczniej występują nagrobki krzyżowe (krzyże na postumentach i przy stellach). Są także obeliski, płyty poziome i stelle, aedicule, nagrobki imitujące pnie drzew, kapliczki, nagrobki figuralne (gipsowe figury Matki Bożej Niepokalanie Poczętej, Chrystusa w przedstawieniach Drogi Krzyżowej, aniołków). Wiele jest nagrobków kamiennych (z piaskowca, wapienia, granitu), ale najwięcej lastrikowych – szczególnie w nowych kwaterach. Niezwykle rzadko spotyka się żeliwne nagrobki (głównie w części prawosławnej cmentarza).
Teren cmentarza porasta liczny drzewostan. Najstarsze drzewa, być może z końca XVIII w., rosną w jego północno-zachodniej części i nie tworzą czytelnej kompozycji. Młodsze jesiony i kasztanowce występują wzdłuż głównych alej. Pochodzą prawdopodobnie z pocz. XX wieku. W układzie rozproszonym występują także: lipy, klony, brzozy, topole, wierzby, świerki. Najmłodsze – krzewy iglaste – rosną przy grobach.
Hrubieszowski cmentarz kryje prochy wielu zacnych obywateli zasłużonych dla miasta, regionu, a nawet znanych i uznanych w Polsce oraz nagradzanych za swą pracę w świecie.
Opracował – mak
