Analizując przepisy Kodeksu pracy dotyczące czasu pracy należy pamiętać, iż m.in. mają one służyć realizacji podstawowej zasady prawa pracy – prawa pracownika do wypoczynku (art. 14 k.p.).
W tym właśnie kontekście trzeba spojrzeć na definicję czasu pracy oraz przepisy o wymiarze czasu: jest to określenie granic głównego zobowiązania pracownika – wykonywania pracy, które przyjął na siebie nawiązując stosunek pracy (art. 22 § 1 k.p.). Konkretnym przejawem tego zobowiązania jest obowiązek przestrzegania czasu pracy w zakładzie pracy, ustanowiony w art. 100 § 2 pkt 1 k.p. W myśl art. 128 § 1 k.p. pracownik wypełnia ten obowiązek, jeżeli w oznaczonym czasie pozostaje w dyspozycji pracodawcy.
Pozostawanie w dyspozycji pracodawcy to stan psychofizycznej gotowości pracownika – obecność i zachowanie wskazujące, że ma on możliwość i zamiar wykonywania pracy. Zdolność pracownika może wyłączać jego zmęczenie, choroba czy nietrzeźwość. Czasem pracy jest przede wszystkim czas wykonywania pracy, jeżeli jednak pracownik był gotów do podjęcia zadań, a wykorzystanie tej gotowości nie było możliwe, np. z powodu oczekiwania na przydział pracy lub przestoju (art. 81 k.p.), czyni on zadość temu obowiązkowi.
Powyższe ujęcie wpisuje się w definicję czasu pracy zawartą w art. 2 pkt 1 dyrektywy 2003/88/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 04.11.2003 r. dotyczącej niektórych aspektów organizacji czasu pracy. Zgodnie z tą dyrektywą czas pracy oznacza każdy okres, podczas którego pracownik pracuje, jest do dyspozycji pracodawcy oraz wykonuje swoje działania lub spełnia swoje obowiązki, zgodnie z przepisami krajowymi lub praktyką krajową.
Pozostawanie w dyspozycji to obecność w zakładzie pracy lub innym miejscu wskazanym przez pracodawcę w celu wykonywania pracy. Z uwagi na specyfikę pracy czy rozległość zakładu niezbędne jest czasami – poprzez akty branżowe czy wewnątrzzakładowe – dookreślenie, od jakiego momentu bądź w którym konkretnie miejscu obecność pracownika spełnia powyższy wymóg. Na podstawie takich przepisów w sposób jednoznaczny jest możliwe wliczanie do czasu pracy czasu dojścia (dojazdu) pracownika do stanowiska pracy (np. w górnictwie dla pracowników zatrudnionych pod ziemią wlicza się czas zjazdu i wyjazdu na powierzchnię).
Niekiedy ocena sytuacji pracownika jest determinowana poleceniami (zarządzeniami) organizacyjnymi pracodawcy: jeżeli pracownik był zobowiązany do stawienia się w zakładzie pracy przed rozpoczęciem przejazdu do miejsca wykonywania pracy, to czas takiego przejazdu jest czasem pracy Natomiast w przypadku pracownika wykonującego pracę w terenie, wszelkie przejazdy z miejsca zakwaterowania do miejsca pracy i z powrotem są objęte czasem pracy, gdyż pozostaje on w trakcie tych przejazdów w dyspozycji zakładu. Dla pracownika stale wykonującego zadania w różnych miejscowościach i terminach, których wyboru dokonuje on sam, miejsce wykonywania pracy powinno być tak ustalone, aby pracownik miał możliwość realizacji zadań, wliczając w to czas dojazdu, w ramach umówionej dobowej i tygodniowej normy czasu pracy.
Do czasu pracy wlicza się niektóre przypadki niewykonywania pracy: przerwy w pracy z art. 134 k.p., przerwy w pracy pracowników zatrudnionych w warunkach szkodliwych (art. 145 k.p.), przerwy na karmienie dziecka piersią (art. 187 k.p.), czas nauki pracowników młodocianych oraz trzydziestominutowe przerwy (art. 202 § 3 i 31 k.p.), szkolenia w zakresie bhp (art. 2373 § 3 k.p.), piętnastominutowe przerwy na gimnastykę lub wypoczynek (art. 17 ustawy z 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, Dz. U. Nr 123, poz. 776, z późn. zm.), a także pięciominutowe przerwy po każdej godzinie pracy przy obsłudze monitora ekranowego (§ 7 pkt 2 rozp. MPiPS z 01.12.1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe, Dz. U. Nr 148, poz. 973, z późn. zm.).
Brak analogicznych regulacji nie pozwala na identyczne traktowanie poddania się badaniom lekarskim (art. 229 § 3 k.p.) czy udziału w szkoleniu zawodowym. Czynności takie uważa się za pozostawanie w dyspozycji pracodawcy, jeżeli zostały one przez niego zlecone i są wykonywane przez pracownika w godzinach pracy. Sytuacja kształtuje się inaczej, gdy działania takie odbywają się po godzinach pracy: wyłączony jest stan gotowości pracownika do wykonywania przewidzianej umową pracy, a tym samym nie ma podstaw do ich wliczania do czasu pracy.
Nie podlegają również wliczeniu przypadki usprawiedliwionej nieobecności czy zwolnienia z pracy z przyczyn rodzinnych bądź z powodu pełnienia różnych funkcji społecznych czy publicznych (ławnik, poseł, radny, działacz związku zawodowego itd.). Nie ma tu faktycznej gotowości do wykonywania pracy, stąd okoliczności te – niezależnie, czy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, czy nie – powodują obniżenie liczby godzin przypadających do przepracowania (art. 130 § 3 k.p.).
LEXIS
Biuro Porad Prawnych
Hrubieszów, Pl. Wolności 15,
Czynne: poniedziałek – piątek
godz. 15:30 – 18:00.