Zatrzymanie określa się jako formę przymusu polegającą na krótkotrwałym pozbawieniu wolności określonej osoby, a w praktyce często mylone jest z aresztowaniem (aresztowania może dokonać tylko sąd).
Podstawowym warunkiem legalizującym zatrzymanie jest istnienie „uzasadnionego przypuszczenia”, że określona osoba popełniła przestępstwo. Muszą zatem istnieć dane pozwalające na zasadne wysnucie takiego przypuszczenia. Zatrzymanie jest tym bardziej dopuszczalne przy ujęciu na gorącym uczynku lub w wyniku bezpośredniego pościgu za sprawcą. Przypuszczenie natomiast to taki stan subiektywny, oparty na posiadanych danych, z których wysnuć można logicznie wniosek, iż możliwe jest, że zaistniało to, czego przypuszczenie owo dotyczy (w tym wypadku, że dana osoba popełniła przestępstwo). Dla zatrzymania wymaga się jednak jeszcze, aby przypuszczeniu temu dodatkowo towarzyszyła wspomniana wcześniej obawa ukrycia się lub ucieczki tej osoby albo zatarcia śladów, o ile nie będzie ona zatrzymana, bądź istniała niemożność ustalenia jej tożsamości. Zatrzymanie jest więc tym środkiem przymusu, który wyeliminować ma możliwość uchylenia się osoby podejrzanej od postępowania lub utrudniania przez nią procesu.
Wskazać można, że zgodnie z art. 243. § 1 k. p. k. każdy ma prawo ująć osobę na gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa, jeżeli zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości. Osobę ujętą należy niezwłocznie oddać w ręce Policji.
Z mocy samego k.p.k. prawo zatrzymywania osoby ma Policja.
Kodeks wprowadza po stronie zatrzymującego obowiązek „natychmiastowego” poinformowania zatrzymanego o przyczynach zatrzymania oraz o przysługujących mu prawach, a także obowiązek wysłuchania go. Wymóg natychmiastowości oznacza, że informacja i pouczenie powinny nastąpić już przy zatrzymaniu osoby. Pouczenie o prawach powinno obejmować informację o możliwości:
a) skontaktowania się z adwokatem,
b) żądania powiadomienia o zatrzymaniu osób najbliższych lub zakładu pracy,
c) wystąpienia z zażaleniem do sądu na zatrzymanie,
d) wypowiedzenia się co do przyczyn zatrzymania.
Informacja o przyczynach zatrzymania powinna zaś wskazywać na przypuszczenie popełnienia przestępstwa, które legło u podstaw zatrzymania, jak i na obawę, którą kierował się zatrzymujący uznając zatrzymanie za niezbędne.
Kodeks wprowadza również ustawowy wymóg sporządzenia protokołu z zatrzymania precyzując szczególne warunki treści takiego protokołu, który ponadto winien odpowiadać rygorom wskazanym w art. 148 k. p. k. (np. odnośnie do przebiegu zatrzymania). W protokole tym, sporządzanym niezwłocznie po faktycznym zatrzymaniu, ale nie w trakcie zatrzymywania, winno dodatkowo znaleźć się m.in. wskazanie przyczyny zatrzymania wraz z podaniem, o jakie przestępstwo podejrzewa się zatrzymanego i z podaniem obawy, z tytułu której następuje zatrzymanie, a także wskazanie miejsca, dnia i godziny zatrzymania (§ 3 zd. I). Przez „godzinę zatrzymania” należy rozumieć moment faktycznego zatrzymania, a nie moment doprowadzenia na posterunek Policji, chodzi przy tym, jak się wydaje, nie tylko o podanie pełnej godziny, ale także minuty, skoro czas zatrzymania liczy się „od chwili zatrzymania”, a nie „od godziny”, w jakim ono nastąpiło.
LEXIS
Biuro Porad Prawnych
www.lexis.lubiehrubie.pl >>
