Najważniejsze umowy i czynności wymagają formy aktu notarialnego. W niektórych przypadkach forma aktu notarialnego jest obowiązkowa np. sprzedaż, darowizna, zamian nieruchomości albo jej części, w wielu zaś nadaje transakcji pewności, że jest ona ważna i zgodna z prawem.
Taką gwarancję uzyskujemy z uwagi na fakt, iż akt notarialny jest dokumentem urzędowym sporządzanym przed notariuszem, w obecności zainteresowanych osób albo ich pełnomocników, w określonej przepisami formie i na bazie wymaganych dokumentów. Rola notariusza nie tylko sprowadza się do sporządzenia aktu. Notariusz obowiązany jest:
- czuwać nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych interesów stron oraz osób, dla których czynność może wywoływać skutki prawne,
- udzielać stronom niezbędnych wyjaśnień dotyczących dokonywanej czynności notarialnej ostatecznie również
- odmówić dokonania czynności notarialnej sprzecznej z prawem oraz zasadami współżycia społecznego albo mającą na celu obejście prawa (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 2013 r., ws. sygn. akt III CZP 82/13, wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna
z dnia 17 grudnia 2020 r., ws. sygn. akt III CSK 152/18).
W sytuacji, gdy akt notarialny nie zawiera wszystkich, wymaganych prawem elementów przyjmuje się, że nie istnieje, a co za tym idzie czynność, która miała być w nim zawarta nie jest ważna i nie wywołuje skutków prawnych.
Możliwy jest też stan, gdy akt notarialny dotyczy czynności prawnej sprzecznej z prawem materialnym (czynność jest niedopuszczalna, nie zachowano wymaganej procedury itp.) czyli gdy zachodzą okoliczności nieważności czynności prawnej, o której stanowi art. 58 kodeksu cywilnego. W takiej sytuacji wprawdzie sama czynność jest nieważna z mocy prawa i od początku, jednak w niektórych przypadkach może być konieczne przeprowadzenie postępowania sądowego w celu stwierdzenia nieważności czynności prawnej ewentualnie innego, którego celem jest wyeliminowanie aktu albo jego skutków (np. o stwierdzenie niezgodności księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym).
Trzeci scenariusz może być taki, że sam akt jest prawidłowy a czynność zgodna z prawem, ale jest dotknięta tzw. wadą oświadczenia woli, którejś ze stron. Chodzi tu o stany psychiki, wiedzy, świadomości, w jakich znajduje się strona w chwili zawierania aktu prawnego, opisane w kodeksie cywilnym, które wyłączają ważność czynności.
Okoliczności takie zachodzą w przypadkach:
- braku świadomości – gdy strona, w dacie aktu, znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli (np. z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych).
- pozorności czynności prawnej – gdy strony zawierają czynność nie na serio, ale po to, żeby ukryć inną czynność prawną,
- błędu, co do treści czynności prawnej – w takiej sytuacji istnieje możliwość uchylenia się od skutków czynności prawnej o ile błąd był istotny,
- podstępu i groźby – są to stany wywołane przez osoby trzecie. Podstęp to błąd wywołany celowo przez inną osobę, jednak nie musi być istotny i nie musi dotyczyć treści czynności prawnej. Groźba, to stan w którym strona składa oświadczenie tylko z obawy, że jej samej albo innej osobie osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.
W razie zaistnienia takich sytuacji konieczne jest wystąpienie z pozwem o stwierdzenie nieważności czynności prawnej zawartej wadliwie.
radca prawny Małgorzata Dąbek
Kancelarie Adwokatów i Radców Prawnych DĄBEK & KUSIK
22-500 Hrubieszów, ul. Rynek 36
we współpracy ze Stowarzyszeniem Inicjatyw Wschodnich w Hrubieszowie oraz
Stowarzyszeniem Sołtysów Gminy Hrubieszów w Hrubieszowie
Zobacz też:
Porady prawne: Odszkodowanie OC, gdy pojazd stoi
LubieHrubie na YouTube