Zabytkowa świątynia rzymskokatolicka pw. św. Michała Archanioła wybudowana
jako cerkiew unicka w latach 1867-1870 z tygodnia na tydzień staje się coraz
piękniejsza.
Od połowy września w kościele wstawiono nowe okna. Wylano beton pod główne schody i pokryto je granitem. Wymieniono troje drzwi i zakonserwowano zabytkowe zamki. Wypoziomowano daszek nad gankiem, podparto go odnowionymi starymi słupami oraz zamontowano nowe poręcze. Członkowie Stowarzyszenia Na Rzecz Remontu Drewnianego Kościoła Zabytkowego W Werbkowicach przeprowadzili zbiórkę pieniędzy w ciągu dwóch dni podczas odpustu, na cmentarzu i przed nowym kościołem. Proboszcz zorganizował zbiórkę w terenie, w którą włączyły się także osoby spoza Stowarzyszenia. Poczyniono prace porządkowe przy świątyni. Tegoroczny remont dobiega końca, który dzięki hojności darczyńców prawdopodobnie zostanie spłacony w terminie. Aby rewitalizacja zewnętrzna została w pełni zakończona potrzebne jest wykonanie schodów bocznych, podjazdu dla osób niepełnosprawnych od strony północnej oraz odwodnienia.
Być może uda się to zrobić w przyszłym roku, o ile pozwolą na to fundusze. Odnowienie wnętrza to plan na kolejne lata.
Akta unickiej i prawosławnej parafii Werbkowice znajdujące się w Archiwum Państwowym w Lublinie zawierają szereg nazwisk osób zaangażowanych w budowę i remonty świątyni w okresie ponad 140 lat.
Około 1870 roku, gdy cerkiew była już wybudowana w jej utrzymanie zaangażowali się: ks. Jan Rogalski, Stepan Witer (prawdopodobnie starostwa cerkiewny), Onufry Ciucki (prapradziadek autora), Paweł Radź, Trofim Witer, Michał Ciucki, Jozafat Witer, Maciej Staszuk, Tomasz Hawryluk, Grzegorz Witer, Paweł Witer, Grzegorz Hapon, Józef Golibroda, Jan Szczur, Jan Dzedzura, Antoni Such, Michał Such, Damian Tryl, Damian Hawryluk, Jacenty Witer.
Około 1900 roku w pierwszy remont świątyni włączyli się: ks. Arsenij Budiłowicz, Stepan Witer (starosta cerkiewny), Iwan Obst (główny majster) Maxym Szczur z Werbkowic, Dawid Gawryluk z Werbkowic, Michał Hapon z Konopnego. Podpisami decyzję o renowacji zaaprobowali członkowie rodzin: Stryjów, Gawryluków, Gołodochów, Steciów, Witerów, Godlewskich, Furmaniuków, Łuczuków, Kusiuków, Szczurów, Lewczuków, Ciuckich, Romaniuków, Haponów, Adamczuków, Mosiejczuków, Golibrodów, Suchów, Szczyrbów, Hołubików, Dudusiów, Trylów, Kaprianów.
Generalnym remontem w 1913 roku kierowali: ks. Michał Jegorow, Gieorgij Żulidow (główny majster), Antoni (Andrej?) Gawryluk (starosta cerkiewny), Symeon Lewczuk (pomocnik cerkiewny), Izydor Diad’, Mikołaj Chipugin, Prokop Szczur, Józef Such, Symeon Bogdanowicz. Remont wspierały rodziny: Dudusiów, Suchów, Stryjów, Radziów, Godlewskich, Łaciów, Adamczuków, Witrów, Mosiejczuków, Ciuckich, Hołubików, Łuczuków, Haponów, Kaprianów oraz inne.
Świątynia w Werbkowicach przeszła kilka renowacji: pod koniec XIX wieku z uwagi na uszkodzenie krzyża na kopule, w latach 1910-1913, po I wojnie światowej, po wojnie polsko-bolszewickiej z 1920 roku, w połowie lat 30. (zdjęcie kopuł i usunięcie cerkiewnego zdobnictwa), w latach II wojny światowej (nowy ikonostas, podłączenie elektryczności) oraz po II wojnie światowej (nowy dach). Jednakże tylko remont, który rozpoczął się w 1910 roku był pod względem rozmachu porównywalny z obecnym. Poniżej znajduje się kilka wypisów archiwalnych dotyczących owego przedsięwzięcia (Archiwum Państwowe w Lublinie, Chełmski Konsystorz Prawosławny, sygn. 2273). Dzięki nim możemy sobie wyobrazić jak świątynia w Werbkowicach wyglądała przed stuleciem. Objaśnienia w nawiasach kwadratowych pochodzą od autora.
Materiał potrzebny do remontu cerkwi w Werbkowicach (18 sierpnia 1910 roku):
1. Dla ułożenia nowych podwalin pod wszystkie ściany cerkwi pod ścianę północną i południową:
– brusy dębowe grubości 11” x 11”: 43,04 sążni bieżących [1 sążeń = 2,13 m.]
– brusy dębowe grubości 10” x 10”: 7 sążni b.
2. Dla zamiany zgniłych ściennych brusów nowymi:
– brusów sosnowych grubości 5” x 7”: 35 sążni b.
3. Dla zewnętrznego obicia ścian:
– brusków sosnowych 2” x 2”, ¾ (98,63 x 2,50): 177,43 sążni b.
– desek sosnowych ½”, ¾ (98,63 x 12): 887,67 sążni b.
4. Dla wewnętrznego obicia ścian:
– brusków sosnowych 2” x 2”, (57,37 X 2,50): 143,47 sążni b.
– desek sosnowych ½”, (57,37 x 12): 688,44 sążni b.
5. Dla remontu gontowych dachów:
– gontów sosnowych
6. Dla zdziałania nowych kratownic w oknach, 9 miejsc [?]:
– 38,79 kwadratowych arszyn [1 arszyna = 0,71 m]
– desek sosnowych 2” (38,79 x 0,57): 22,11 sążni b. [Dla kratownic z drewna czy ram okiennych?]
7. Dla naprawy drzwi, miejsc 6:
– desek sosnowych 2 ½”: 4 sążnie b.
8. Dla położenia nowych lag pod [nieczytelne] podłogę:
– 35,18 kwadratowych s. [Sążni?]
– brusków dębowych 7” x 8” (35,18 x 2,25): 79,16 sążni b.
9. Dla ułożenia [nieczytelne] podłóg:
– 35,18 1,86 4,50=41,54 kw. s. (w cerkwi, na dzwonnicy [Tu i dalej chodzi o dzwonnicę nad gankiem] i na dwóch klirosach [Kliros – miejsce dla chóru po bokach nawy głównej lub tuż przed ikonostasem za balustradą])
– desek sosnowych 2 ½”, (41,54 x 11): 456,94 sążni b.
10. Dla słupów wewnątrz cerkwi, miejsc 4, i zewnętrznych miejsc 10:
– (2,75 x 4) (1,5 x 10)=26
– brusów sosnowych 12” x 12”: 11 sążni b.
– brusów dębowych 9” x 9”: 15 sążni b.
11. Dla remontu stropu średniej kopuły, szpil i dźwigarów pod nią:
– brusów sosnowych 9” x 9”: 3 sążnie b. [obejm?] i podpór:
– brusów sosnowych 7” x 7”: 9 sążni b.
12. Dla remontu daszku dzwonnicy (szpil, obejm, dźwigarów, podpór)
– brusów sosnowych 10” x 10”: 18 sążni b.
– brusów sosnowych 9” x 9”: 8 sążni b.
– brusów sosnowych 7” x 7” [Do jakichś stropów]: 22 sążni b.
W 1911 roku Grzegorz Żulidow z Wołynia zobowiązał się:
1. Rozebrać pod wszystkimi zewnętrznymi ścianami ceglane, zniszczone, stare cokoły i zbudować je na nowo z cegły i żelaziaka na cementowym roztworze 1:4, grube na 1 ½ cegły i wysokie na 0,25⁰.
2. Zmienić pod wszystkimi ścianami cerkwi, z wyjątkiem zakrystii, wszystkie stare zgniłe podwaliny i położyć nowe dębowe brusy 11” x 11”.
3. Zmienić w niższych partiach zrębów ściennych zgniłe brusy na nowe sosnowe rozmiaru 5” x 7” z poprzekładanymi pakułami.
4. Zdjąć całą zewnętrzną fasadę, stare obicie, wybrać z desek niezgnite, na nowo obić zewnętrzne ściany rustyką, włącznie z dzwonnicą, która teraz nie jest obita, z dodatkiem połowy nowego materiału.
5. Obić ściany wewnątrz cerkwi i sufit rustykami, nowymi sosnowymi jednocalowymi deskami.
6. Przykryć w niektórych miejscach gontowy dach z zamianą starego gontu na nowy.
7. Sporządzić w miejsce starych zgniłych nowe ślepe okna z otwierającymi się na dole [Sens niepewny. Może do wnętrza?] nadświetlami [Sens niepewny. Górnymi ramami? Framugami?] w miejsce lufcików na całej szerokości okien, miejsc 9 [Sens niepewny].
8. Naprawić sześć starych dwuskrzydłowych drzwi, przystrzyc i podciosać.
9. Zdjąć stare pokrycie sosnowe w ołtarzu [Prezbiterium], kruchcie i komórkach.
10. Wyjąć spod podłogi warstwę starej ziemi na głębokości 0,15⁰ i odrzucić za budynek.
11. Przygotować betonową podstawę pod podłogę na lagach gęsto ubitą zasypką na całej powierzchni, suchą ziemią lub gruzem z zacierką i zalewką cementowym roztworem 1:4 w utworzone po wysuszeniu szczeliny [Sens niepewny].
12. Położyć pod lagi ceglane podkładki w odległości 1 ½ arszyny jedna od drugiej, składające się z 4 cegieł każda, ułożonych płasko w dwóch rzędach.
13. Położyć na ceglanych podkładkach nowe dębowe lagi z dębowych desek 7” x 8” z użyciem ¼ starych.
14. Położyć od nowa czystą sosnową podłogę z 2” sosnowych desek z przyrównaniem krawędzi, z postawieniem kołków i przybiciem desek gwoździami z użyciem ¼ starych desek.
15. Zastąpić dolne zgniłe części wewnętrznych słupów nowymi sosnowymi brusami 12” x 12” i spiąć je żelazem, miejsc 8 po 0,45 arszyny.
16. Zrobić wokoło całej cerkwi przy cokole ceglane odwodnienie z pochyleniem od cerkwi dla uchronienia budynku od deszczu, główna szerokość: 0,40 arszyny.
17. Sporządzić i zawiesić we właściwe miejsce wiszące korytka z ocynkowanego żelaza (I gatunku, 2 arszynowego, 11 funtowego) na całym gzymsie cerkwi.
18. Zrobić rury z kolanami z ocynkowanego żelaza I gatunku, 2 arszynowego, 11 funtowego z zamocowaniami, zaczepieniem we właściwym miejscu, średnica rur 3 werszeki [1 werszek = 4,4 cm].
19. Zreperować trzy ganki, zastąpić belki nowymi brusami w miejsce zgniłych części, miejscami na nowo oszalować, odpływy przy gzymsach pokryć gontem.
20. Zrobić przy trzech wejściowych gankach, w miejsce starych, nowe schody z 2 1/2” x 6 werszekowych sosnowych desek.
21. Zdjąć na dzwonnicy starą zgniłą podłogę i położyć nową z 2” desek.
22. Okrasić zewnętrzną fasadę, włącznie z gzymsami ganków, paskami i [nieczytelne], żółtą olejną farbą dwa razy po zagruntowaniu i szpachlowaniu.
23. Okrasić wewnętrzne obicie ścian i sufitu jasnożółtą [Słomkową] farbą po zagruntowaniu i szpachlowaniu dwa razy.
24. Okrasić podłogę w ołtarzu i na solei [Soleja – występ przed ikonostasem dla udzielania Komunii Św. i głoszenia kazań], włącznie ze schodami i klirosami, żółtą olejną farbą, po zagruntowaniu i szpachlowaniu szczelin i sęków dwa razy.
25. Okrasić okienne kraty białą olejną farbą dwa razy, po zagruntowaniu i szpachlowaniu z pumeksem.
26. Okrasić wszystkie stare drzwi, wewnętrzne słupy w cerkwi i poręcze klirosów, jasnożółtą farbą dwa razy z pumeksowaniem i zamaskowaniem sęków.
27. Pozłocić złotą blachą na fasadzie dwa krzyże.
28. Okrasić zieloną olejną farbą po zagruntowaniu i szpachlowaniu dwa razy 6 żaluzji na dzwonnicy.
29. Zdjąć cały wierzch dzwonnicy i pięć zgniłych wieńców w jej obrębie.
30. Zrobić na dzwonnicy z nowych sosnowych brusów 6” x 10” pięć nowych wieńców, zrobić na miejscu zgniłego nową podstawę z sosnowych brusów 10” x 10” i na tej podstawie umieścić nowe krokwie [wiązary] z sosnowych brusów 6” x 6” i ustawić nową podporę pod krzyż z sosnowego brusa 10” x 10” i zrobić nową kopułkę, pokryć cały wierzch dzwonnicy i jej kopułę calowymi sosnowymi deskami i ocynkowanym nowym żelazem I gatunku, 11 funtowym, i umocować krzyż; zrobić w dzwonnicy sześć nowych żaluzji.
31. W dzwonnicy zrobić trzy nowe dźwigary dla podwieszenia dzwonów z sosnowych brusów 10” x 10” i zrobić nowy pomost dla dzwonnika.
32. Rozebrać do podstawy starą kopułę znajdującą się pośrodku cerkwi i na jej miejsce postawić nową rozmiarami identyczną z poprzednią, z sosnowego materiału zrobić nową podporę, pokryć ją po sosnowym szalunku ocynkowanym żelazem gatunku I, 11 funtowym i umieścić na niej krzyż.
33. Krzyż, uszkodzony przez burzę, naprawić.
34. Dolne odwodnienie pokrywające fundament pokryć blachą wziętą z dzwonnicy i średniej kopuły [Wygląda na to, że kopuły były trzy], pomalować ją olejną farbą.
35. Dać darmowych majstrów dla remontu zachodniej strony cerkiewnego ogrodzenia.
Tekst i tłum. z jęz. rosyjskiego: Mariusz Sawa, konsultacja tłumaczeniowa:
Natalia Prokop
Zdjęcia: Zygmunt Sawa, Mariusz Sawa
