Moment, w którym nauczyciel rozpoczyna pracę z dzieckiem głęboko upośledzonym umysłowo jest dla niego zadaniem trudnym. Nie dysponuje bowiem gotowym programem nauczania, nie wyznacza go MEN, sam musi zatem stworzyć plan działania. Każde z dzieci głęboko niepełnosprawnych jest inne, przejawia inne możliwości i ograniczenia.
Na barkach nauczyciela spoczywa przede wszystkim zrozumienie świata dziecka, wnikliwe poznanie specyfiki i tempa jego rozwoju. Kolejnym krokiem jest stworzenie indywidualnego programu, w którym uwzględnione zostaną wszystkie zebrane dotychczas informacje o dziecku, a także przeprowadzone wnikliwe obserwacje. W toku opracowywania programu nauczyciel stara się odnaleźć jego zdaniem optymalne metody, które mają na celu stworzenie odpowiednich warunków do rozwoju dziecka – umożliwią mu nabywanie wciąż nowych doświadczeń i umiejętności.
Nauczyciel dysponuje całym wachlarzem metod: wspierających rozwój dziecka, stymulujących jego rozwój, aktywizujących, kompensacyjnych, korygujących oraz usprawniających. W bieżącej pracy stara się wykorzystać wszystkie, aby dostarczyć wychowankowi jak najwięcej pozytywnych bodźców i choć częściowo usprawnić zaburzone funkcje.
Ruch to istotny i nieodzowny elementem życia każdego człowieka. Nabiera on szczególnego znaczenia dla dzieci głęboko upośledzonych, ponieważ ich motoryka jest zasadniczo ograniczona. Dlatego też pedagog specjalny wykorzystuje ruch w procesie terapii i wspomagania rozwoju psychoruchowego dziecka. Wykorzystuje „Metodę Ruchu rozwijającego” autorstwa Weroniki Sherborne. Jest to uniwersalna metoda, której celem jest stwarzanie szerokich możliwości terapii dzieci z różnymi zaburzeniami rozwoju i potrzebami edukacyjnymi. Metoda ta przyczynia się bez wątpienia do rozwoju dzieci głęboko upośledzonych umysłowo głównie dlatego, że pozwala wykształcić obraz samego siebie i znacznie ułatwia nawiązywanie kontaktów społecznych. Dzieje się to poprzez świadomość własnego ciała oraz poszczególnych jego części, które dziecko poznaje w ruchu. Poprzez specjalnie dobrane ćwiczenia dzieci upośledzone umysłowo stopniowo uzyskują kontrolę nad ciężarem swojego ciała i poszczególnymi jego częściami. Pozwala to na nabycie umiejętności właściwego poruszania się czy przemieszczania, zapewniając tym samym poczucie bezpieczeństwa. Ćwiczenia te mogą przyjmować formy zajęć: indywidualnych, zajęć w parach bądź zajęć grupowych. Nauczyciel podejmując pracę z dzieckiem głęboko niepełnosprawnym intelektualnie powinien mieć świadomość, że sama znajomość ćwiczeń nie jest wystarczająca. Szczególnie ważna jest umiejętność nawiązywania kontaktu, otwartość na potrzeby dziecka, a także elastyczność w prowadzeniu przez niego zajęć.
Kolejną metodą pozwalającą zaspokajać potrzeby dzieci głęboko upośledzonych umysłowo jest „Poranny krąg”, czyli stymulacja polisensoryczna według pór roku. Jego podstawę stanowi świat przyrody, który jest źródłem podstawowych symboli takich jak: żywioły, smaki, zapachy, barwy, wrażenia dotykowe oraz termiczne. Istotą jest komunikacja i budowanie relacji między ludźmi. Dla dzieci głęboko upośledzonych umysłowo konieczna jest rytualizacja wykonywanych czynności, a także starannie przygotowana oprawa spotkania. Od nastawienia, motywacji i nastroju nauczyciela zależy czy spotkanie z dzieckiem głęboko upośledzonym umysłowo będzie satysfakcjonujące dla obu stron. Największego znaczenia nabierają momenty zajęć, w których nauczyciel wchodzi z dzieckiem w bliski kontakt wzrokowy i dotykowy. Wychowanek może wówczas odebrać sygnały płynące z ciała nauczyciela. Równie ważny jest głos terapeuty, bowiem jego odpowiednia barwa, jakość i szybkość wypowiadania słów pozwala na stwarzanie atmosfery bezpieczeństwa i pobudza aktywność dziecka. W metodzie tej każdej porze roku przypisane są charakterystyczne elementy takie jak: żywioł – barwa – smak – zapach – instrument – głoska. Istotny wpływ na dzieci upośledzone umysłowo mają barwy. Każda z nich ma swoje oddziaływanie. Kolor czerwony przypisany do lata ma działanie pobudzające, zwiększa bowiem siłę i energię życiową, a także działa stymulująco na serce, płuca i mięśnie. Kolor żółty, który jest barwą jesieni, działa łagodząco i rozpogadzająco, a także wzmacniająco. Do zimy przyporządkowane są dwie barwy: biel, która uspokaja i rozjaśnia oraz błękit, który jest kolorem wyciszenia i spokoju. Zieleń – kolor wiosny, ma działanie łagodzące, uspokajające i odprężające. Równie istotnym elementem metody „Porannego kręgu” są bodźce dotykowe. Nauczyciel dostarcza ich dziecku podczas masażu dłoni na powitanie. Głaskanie, uciskanie i masowanie pozwala dziecku odczuwać swoje ręce, a także bliskość drugiej osoby. Każdej porze roku przypisany jest również konkretny zapach o swoistym działaniu na psychikę. Lato – zapach różany ma działanie kojące, łagodzące złość i bezsenność, pomaga także rozładować stres. Jesieni – zapach lawendy łagodzi napięcia, uspokaja i wzmacnia. Dla zimy charakterystyczna jest mięta, która uspokaja, wzmacnia i rozluźnia. Wiosną z kolei używa się zapachu cytrynowego, który ożywia, pobudza apetyt i działa antyseptycznie.
Programy Aktywności i Świadomości Ciała opracowane przez Mariannę i Christophera Knillów mają na celu kształtowanie świadomości własnego ciała i nawiązanie kontaktu z otoczeniem, podobnie jak metoda „Ruchu rozwijającego” W. Sherborne. Podstawowe założenie programów stanowi przekonanie, że rozwój dziecka zależy głównie od zdolności nabywania, organizowania i wykorzystywania wiedzy o sobie samym, jak również od tego, w jaki sposób ludzie poznają swoje ciało oraz jak uczą się go używać. Konieczne jest tutaj stworzenie bezpiecznego środowiska, które pozwoli skoncentrować uwagę dziecka i właściwie nią kierować. Szczególnie pomocna jest specjalnie dobrana muzyka. Każdy ruch dziecka wspierany jest przez akompaniament muzyczny, stanowiący sygnał konkretnej aktywności. Ponadto nauczyciel może śpiewać lub mówić przy każdej aktywności. Ważne jest, aby używał głosu w sposób świadomy i udzielał dziecku wsparcia fizycznego.
Są to tylko nieliczne metody, z których pedagog korzysta podczas zajęć. Istotnym jest, aby każda z nich była dostosowana do potrzeb i możliwości dziecka. Mają one wywierać wpływ nie tylko na rozwój dziecka, ale również na jego emocje i zachowanie. To, ile korzyści dziecko uzyska z proponowanych mu ćwiczeń w znacznym stopniu zależy od postawy i kreatywności nauczyciela, jego zaangażowanie pozwala zwiększyć zaangażowanie i ciekawość dziecka.
Bibliografia:
Dykcik W., (red.), Pedagogika Specjalna, UAM, Poznań 2001.
Franczyk A.K., Krajewska K., Program psychostymulacji dzieci w wieku przedszkolnym z deficytami deficytami i zaburzeniami rozwoju, Impuls, Kraków 2003.
Kielin J., Rozwój daje radość, GWP Gdańsk 2004.
Kielin J., „Poranny krąg” czyli stymulacja polisensoryczna według pór roku, (w:) Piszczek M., Terapia zabawą. Terapia przez sztukę, CMPPP Warszawa.
Kościelak R., Psychologiczne podstawy rewalidacji upośledzonych umysłowo, PWN Warszawa 1989.
Opracowanie:
oligofrenopedagog pracujący w OREW-ie w Alojzowie
https://www.facebook.com/OREW-w-Alojzowie-238018239880981/