Śmierć osób najbliższych poza żałobą, poczuciem żalu i straty wiąże się z szeregiem formalności, które spadkobiercy muszą załatwić. Jedną z kwestii, jest sprawa podziału spadku (rzeczy i praw), które pozostały po zmarłym.
Bez względu na to czy zmarły pozostawił testament czy też tego nie zrobił musimy uzyskać: postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia. Pierwsze następuje przed sądem w formie postanowienia. Spadkobiercy, testamentowi albo ustawowi, muszą złożyć wniosek do sądu, sąd wyznacza posiedzenie na którym przesłuchuje spadkobierców. Poświadczenie dziedziczenia przeprowadza się przed notariuszem, przy obecności wszystkich spadkobierców.
Gdy już posiadamy sądowe albo notarialne stwierdzenie, kto po danym zmarłym dziedziczy i w jakich częściach możemy przejść do działu spadku. Do wyboru jest tutaj dział umowny albo sądowy.
W przypadku podziału umownego konieczne jest porozumienie wszystkich spadkobierców, co do składników i sposobu podziału. Zasadniczo podział umowny powinien dotyczyć wszystkich składników, nie jest jednak wykluczony podział, co do części rzeczy pozostałych po zmarłym.
Umowa musi być stwierdzona pismem, gdyż powinniśmy mieć dowód na to, że dana rzecz ze spadku stała się naszą własnością (np. do przerejestrowania pojazdu). Jednakże, gdy w skład spadku wchodzi własność nieruchomości (mieszkanie, ziemia) wówczas konieczna jest wizyta u notariusza ewentualnie przeprowadzenie postępowania o podział przed sądem. Zaletą umownego podziału notarialnego jest jego szybkość, jednakże podział sądowy przy zgodzie wszystkich spadkobierców, może być tańszy.
W przypadku, gdy nie ma porozumienia między współspadkobiercami konieczne będzie złożenie do sądu wniosku o podział spadku. Zdarza się, że taka sprawa musi dodatkowo łączyć się z postępowaniem o zniesienie współwłasności, albo podziałem majątku po ustaniu wspólności ustawowej małżeńskiej.
W sprawie działowej udział brać muszą wszyscy spadkobiercy (albo ich następcy prawni, jeżeli spadkobierca zmarł przed dokonaniem podziału). Należy określić skład spadku, jego wartość oraz proponowany sposób podziału. Wartość rzeczy wchodzących w skład spadku może być umowie ustalona przez uczestników postępowania, zaś w przypadku braku zgody sąd dopuszcza dowód z opinii biegłego rzeczoznawcy, który określi takie wartości. Nadto przy sądowym podziale sąd będzie stosował zasady ustalania wartości poprzez zaliczenie darowizn uczynionych przez spadkodawcę za życia. W postępowaniu spadkowym o dział spadku spadkobiercy mogą również żądać rozliczeń wydatków i nakładów czynionych na majątek spadkowy.
Spadek może zostać podzielony: poprzez podział fizyczny, przyznanie rzeczy na własność z obowiązkiem spłat albo sprzedaż sądową (podział cywilny). Sąd po przedstawieniu mu wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy zadecyduje, który z możliwych sposobów podziału, będzie w danym najkorzystniejszy.
Podstawowym i najbardziej pożądanym sposobem jest podział fizyczny rzeczy w naturze poprzez wydzielenie na wyłączną własność takiej części rzecz, której wartość odpowiada wartości udziału spadkowego danego spadkobiercy. Dotyczy on rzeczy, które można podzielić ( pieniądze, nieruchomość).
Jednakże nie zawsze taki sposób podziału będzie możliwy. Wykluczony będzie podział fizyczny, jeżeli sprzeczny jest: z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo że pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości. Nie będzie można podzielićrzeczy ruchomych np. samochodu, ale również niektórych nieruchomości np. małej działki gruntu jeżeli jej podział na wiele części skutkuje tym, że nie można z tych części racjonalnie korzystać, albo nie będą miały żadnego dostępu do drogi publicznej (brak możliwości ustanowienia służebności drogowej).
W takich sytuacjach sąd rozważa przyznanie całości rzeczy jednej osobie albo za ich zgodą kilku spadkobiercom z obowiązkiem spłaty na rzecz pozostałych, stosownie do ich udziałów. Może być również tak, że sąd podzieli ruchomości pomiędzy wszystkimi spadkobiercami ustalając, w razie potrzeby, spłaty i dopłaty celem wyrównania wartości udziałów spadkobierców.
W przypadku spłat i dopłat Sąd oznacza: termin oraz sposób ich uiszczenia, sposób zapłaty i wysokość odsetek oraz jeżeli jest to konieczne zabezpieczenie należności. Co do zasady rozłożenie na raty nie powinno obejmować okresu dłuższego niż 10 lat.
W przypadku nieruchomości zabudowanej budynkiem, w której da się wyodrębnić lokale, sąd może również ustanowić odrębne własności lokali i przyznać jej na własność poszczególnym spadkobiercom.
Najmniej korzystnym, z punktu widzenia spadkobierców, jest podział cywilny czyli podział kwoty uzyskanej ze sprzedaży rzeczy należącej do spadku. Taki sposób zakończenia wspólności spadkowej następuje poprzez sprzedaż rzecz w licytacji publicznej Oczywiście uprzednio rzecz taka zostanie wyceniona przez biegłego rzeczoznawcę. Następnie zostaje wyznaczony termin pierwszej licytacji, w której cena wywołania wynosi trzy czwarte sumy oszacowania (wartości określonej przez rzeczoznawcę). Jeżeli sprzedaż nie dojdzie do skutku, wyznaczony zostanie kolejny termin licytacji z kwotą wywołania nie niższą niż dwie trzecie sumy oszacowania.
W przypadku takiego modelu sprzedaży powstają dodatkowe koszty, zaś uzyskana kwota rzadko będzie odpowiadała wartości rynkowej.
adwokat Magdalena Kusik-Balicka
Kancelarie Adwokatów i Radców Prawnych DĄBEK & KUSIK
22-500 Hrubieszów, ul. Rynek 36
we współpracy ze Stowarzyszeniem Sołtysów Gminy Hrubieszów w Hrubieszowie oraz Stowarzyszeniem Inicjatyw Wschodnich w Hrubieszowie
