Często, jeszcze za życia podejmujemy decyzję w sprawie losów naszego majątku na wypadek naszej śmierci. Wiele osób decyduje się na sporządzenie testamentu, w którym spośród kilku potencjalnych spadkobierców powołują do dziedziczenia jedną tylko osobę.
Często, jeszcze za życia podejmujemy decyzję w sprawie losów naszego majątku na wypadek naszej śmierci. Wiele osób decyduje się na sporządzenie testamentu, w którym spośród kilku potencjalnych spadkobierców powołują do dziedziczenia jedną tylko osobę (np. jedno z kilkorga swoich dzieci), chcąc aby po ich śmierci to wyłącznie osoba z testamentu uzyskała korzyść, zaś pozostali tej korzyści zostali pozbawieni, ewentualnie, ażeby osoba z testamentu została wyłączona od dziedziczenia (testament negatywny). Potocznie taka sytuacja jest określana, jako „wydziedziczenie”, jednakże faktycznie wydziedziczeniem, w prawnym tego słowa ujęciu, nie jest.
Trzeba, bowiem wiedzieć, iż zgodnie z przepisem art. 991 kodeksu cywilnego „Zstępnym (dzieciom, a w razie ich śmierci wnukom itd.), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).
Oznacza to, iż osoby najbliższe, które dziedziczyłyby na mocy prawa, gdyby testament nie był sporządzony (a nie uzyskały odpowiedniej korzyści w postaci zapisu, darowizny) mogą domagać się od spadkobiercy testamentowego (albo obdarowanego), określonej kwoty pieniężnej odpowiadającej połowie, albo 2/3 wartości tego co uzyskałby dziedzicząc z ustawy. Roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia realizowane może być albo pozasądowo, jeżeli dojdzie do porozumienia spadkobiercy testamentowego z uprawnimy do zachowku albo w drodze procesu sądowego (najpierw spadkobiercytestamentowemu należy wysłaćwezwanie do zapłaty, a następnie należy skierować przeciwko niemu pozew do sądu).
Jednakże przyszły spadkobierca ma możliwość pozbawienia uprawnionych do zachowku tego prawa. Temu służy opisane w art. 1008 kodeksu cywilnego Wydziedziczenie. Zgodnie z treścią tego przepisu:Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego – (zachowanie spadkobiercy musi być nieakceptowane przez spadkodawcę, ale równocześnie sprzeczne z ogólnie obowiązującymi normami społecznymi, a przy tym charakteryzujące się powtarzalnością, długotrwałością – „uporczywe” np. nadużywanie alkoholu, pasożytniczy tryb życia);
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci – (nie jest konieczny wyrok skazujący za popełnienie przestępstwa, jednakże skazujący wyrok karny wiąże sąd cywilny);
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych – ( „obowiązki rodzinne”to zarówno obowiązki wynikające z przepisów prawa, jak i z norm społecznych (np. obowiązek alimentacyjny, obowiązek opieki nad osobą starszą czy chorą, wzajemna pomoc) Niewywiązywanie się z obowiązków rodzinnych musi być „uporczywe”, a więc musi charakteryzować siępowtarzalnością, długotrwałością, stałością.
Przyczyna wydziedziczenia musi wynikać z treści testamentu, musi być prawdziwa i musi zaistnieć przed oświadczeniem o wydziedziczeniu, zaś samo oświadczenie nie może być pod warunkiem albo z zastrzeżeniem terminu. Co więcej zachowanie wydziedziczanego musi być świadome i objęte jego wolą, nie może być wydziedziczona osoba małoletnia, chora psychicznie, upośledzona umysłowo, albo taka, której zachowaniu nie można przypisać odpowiedzialności z innych powodów.
Na koniec wspomnieć wypada o skutkach „przebaczenia”. Przebaczenie jest instytucją prawa cywilnego, mocą której, tak jak w rozumieniu potocznym dochodzi do puszczenia win w niepamięć. Jeżeli spadkodawca przebaczył nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku (chyba, że przebaczenie dotyczy tylko jednego z wielu przewinień).
adwokat Magdalena Kusik-Balicka
Kancelarie Adwokatów i Radców Prawnych DĄBEK & KUSIK
22-500 Hrubieszów, ul. Rynek 36
we współpracy ze Stowarzyszeniem Sołtysów Gminy Hrubieszów w Hrubieszowie
