Została wydana kolejna super – książka Henryka Żurawskiego dotycząca regionu kryłowskiego, tym razem p.t. „Dobra Kryłów w XIX i XX wieku”, dotycząca m.in. historii rodzin Chrzanowskich i Horodyskich, które były właścicielami majątku w tym okresie. We wstępie nadzwyczaj pracowity i dokładny autor przybliża, co zawiera i w jaki sposób powstawała.
Wstęp
Kto chociaż raz odwiedził Kryłów, ten ujęty urokiem tego miejsca będzie zastanawiał się nad jego przeszłością. Do takich refleksji zachęcają nas nieliczne już dzisiaj ślady materialne w postaci ruin zamku, bramy dworskiej, fragmentów budynków dworskich, pozostałości po klasztorze, epitafiów w kościele parafialnym czy zachowanych cmentarzy.
Dwie wielkie wojny światowe pozostawiły po sobie pustynię historyczną. Straty ludzkie i prze-mieszczenia ludności też nie sprzyjały zachowaniu pamięci o dawnych czasach.
Niniejsza publikacja jest próbą przybliżenia wyjątkowo bogatej historii tego miejsca, różnie określanego w kolejnych wiekach. Najpierw była to Włość Kryłowska i Klucz Kryłowski, później Państwo Kryłowskie, Hrabstwo Kryłowskie a od początku XIX wieku Dobra Kryłów.
Główny temat publikacji, jakim jest historia Dóbr Kryłów w XIX i XX wieku, poprzedza rozdział poświęcony kryłowskiemu majątkowi w jego pierwszych trzech stuleciach, czyli od początku XVI do końca XVIII wieku.
Rozdział ten zawiera:
– Informacje o rozwoju terytorialnym włości.
– Wiadomości o funkcjonowaniu zamku.
– Informacje o rozwoju miasta.
– Informacje o właścicielach Kryłowa, a byli to przedstawiciele rodów zaliczanych w swoich czasach do najważniejszych w państwie, jak: Tęczyńscy, Ostrorogowie, Wiśniowieccy, Radzie-jowscy, Prażmowscy czy Jeżewscy.
– Informacje o fundacjach kościołów, cerkwi i klasztorów przez ówczesnych właścicieli majątku.
Historia Dóbr Kryłów w XIX i XX wieku to główny temat niniejszej pracy.
– Ze szczegółami opisano historię rodzin Chrzanowskich i Horodyskich, które były właścicielami majątku w tym okresie. Przywołano akty urodzeń, ślubów i zgonów.
– Przedstawiono zmiany terytorialne majątku, jak: kupna, wydzielenia, sprzedaże, a w końcowej fazie parcelację całych dóbr.
– Centralnym punktem tego rozdziału i całej publikacji jest przytoczony dosłownie i w całości inwentarz Dóbr Kryłów z 1837 roku. Kompleksowy opis majątku z jego wyceną jednostkową
i zbiorową to wyjątkowa lektura, która bardzo dużo mówi o funkcjonowaniu, jakbyśmy dzisiaj powiedzieli dużego przedsiębiorstwa rolnego.
– Szczegółowo przybliżono kwestie prawne tamtego okresu, odnoszące się do Dóbr Kryłów, jak: prawo spadkowe, kontrakty przedślubne, funkcjonowanie Rad Familijnych, upoważnienia do działań prawnych, umowy kupna – sprzedaży.
– Zamieszczone mapy pokazują zmiany w układzie leśnym, polnym i drogowym.
– Opracowanie zawiera informacje o losach rodziny Horodyskich po parcelacji majątku.
Całość publikacji została bogato zilustrowana skanami dokumentów archiwalnych oraz zdjęciami obiektów związanych z tematem. Dopełnieniem pracy jest duża ilość materiałów historycznych cytowanych w całości lub dużych fragmentach. To wszystko pozwala na uchwycenia „ducha czasu”.
Opracowanie powstało w oparciu o bogaty materiał źródłowy, zgromadzony w archiwach oraz literaturę.
– W Bibliotece Akademii Umiejętności i PAN w Krakowie znajduje się rękopis Ks. A. Wadowskiego o wizytacjach biskupich w diecezji chełmskiej.
– Biblioteka Kórnicka PAN w Kórniku w swoich zbiorach posiada listy biskupa Michała Radziejowskiego, kardynała i prymasa Polski i Litwy.
– Archiwum Archidiecezji Lubelskiej w Lublinie posiada zbiór dokumentów Parafii Kryłów z lat 1823-1937.
– W Archiwum Państwowym w Lublinie przechowywane są dokumenty takie jak: Chełmski Konsystorz Greckokatolicki, Akta miasta Kryłowa z lat 1616-1806, Księgi metrykalne parafii rzymskokatolickiej w Trzeszczanach i greckokatolickiej w Mołodiatyczach.
– Archiwum Państwowe w Zamościu przechowuje Hipotekę miasta Hrubieszowa i powiatu hrubieszowskiego, która zawiera księgi dóbr Kryłowa, Kosmowa, Małkowa, folwarków Romanów
i Smoligów oraz akta niehipoteczne notariusza Michała Celejowskiego, gdzie odnajdujemy inwentarz Dóbr Kryłowa z 1837 roku, a także kontrakt przedślubny Józefy Chrzanowskiej
i Władysława Horodyskiego z 1855 roku.
– Archiwum parafii rzymskokatolickiej w Kryłowie zawiera księgi metrykalne od 1826 roku, księgę wizytacji biskupiej z 1816 roku oraz list ks. F. Skórskiego z 1848 roku.
– Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Lublinie Delegatura w Zamościu posiada dokumentację konserwatorską obiektów z omawianego terenu.
– Ślady materialne w postaci nagrobków i epitafiów zachowane w kościołach w Kryłowie, Książu Wielkim, Rościszewie i Warszawie.
– Zbiory muzealne pozwalają nam poznać właścicieli Kryłowa uwiecznionych na obrazach.
Literatura dotycząca przedmiotu przedstawiona została w bibliografii.
Badania terenowe pozwoliły oszacować stan zachowania pozostałości po dobrach ziemskich Kryłów.
Mam nadzieję, że lektura tego opracowania wzbogaci Państwa wiedzę w tej dziedzinie.
Autor – Henryk Żurawski
Na stronie Towarzystwa TPKiO więcej informacji nie tylko o książce:
http://www.krylow.info/towarzystwo
Opracował – Marek A. Kitliński (mak)
