Pierwsze gniazdo Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w naszym kraju zostało założone 7 lutego 1867 r. we Lwowie. Celem towarzystwa było podtrzymywanie i rozwijanie świadomości narodowej oraz podnoszenie sprawności fizycznej polskiej młodzieży.
Po II Wojnie Światowej przez władze PRL sokolstwo w Polsce zostało zdelegalizowane. Ponownie „Sokół- odrodził się w 1989 r., niestety nie w Hrubieszowie.
Powstanie i sztandar TG „Sokół- w Hrubieszowie
Rok 1922 jest datą powstania Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół- w Hrubieszowie. Gniazdo Hrubieszów im. ks. Stanisława Staszica należało do okręgu IV Dzielnicy Mazowieckiej. Działacze i członkowie musieli wykazywać się sporą działalnością ponieważ już 3 lata później, w 1925 r. otrzymało wspaniały sztandar, który znajduje się w Muzeum w Hrubieszowie i można go naocznie podziwiać. W okresie wojennym i długo po wojnie sztandar był ukryty. Historię odnalezienia tego sztandaru zna doskonale działacz i sędzia sportowy p. Marian Kozielski.
Nowa siedziba
Dnia 29 lipca 1928 r. został uroczyście otwarty murowany budynek parterowy z obszernymi piwnicami tzw. „Dom Sokoła- przy ul. Rydza Śmigłego (obecnie ul. H. Dobrzańskiego „Hubala-, siedziba Sądu). Roboty murarskie wykonane były przez Kajetana Lenarda. W domu tym mieściła się kręgielnia, sala gimnastyczna z urządzeniami gimnastycznymi, w której szczególnie uprawiano gimnastykę i szermierkę, oraz salony i biuro, obok budynku znajdowały się korty tenisowe o nawierzchni trawiastej.
Budynek był wybudowany szczególnie ze środków Ziemiaństwa Hrubieszowskiego. Dom ten został postawiony na placu ofiarowanym przez ziemian powiatu Hrubieszowskiego braci Kazimierza i Władysława Pohoreckich w 1925 r. (ta rodzina przekazała później dla Gimnazjum w Hrubieszowie również łąki gdzie znajduje się obecnie stadion HOSiR).
Działacze
W tym czasie (1928) prezesem Gniazda w Hrubieszowie był Vice dyrektor Oddziału Banku Zjednoczonych Ziem Polskich druh Jan Pawłowicz herbu Przyjaciel (był też wiceprezesem „Sokoła- Lubelskiego). Zarząd w 1928 r. reprezentowali: wiceprezes Piotr Makarewicz, sekretarz Kazimierz Janiszowski, skarbnik Adam Zalewski, Naczelnik Marian Mycek, chorąży Michał Grabowski, kapelan gniazda ks. Henryk Blicharski, członkami (druhami): dr med. Ludomir Dubiszewski (lekarz gniazda), rachmistrz Wacław Racinowski, Witold Kulikowski, Michał Jagoszewski i druhny wydziału Sokolic: Janina Pawłowicz, Irena Janowa Lipnicka i Alicja Kernówna. Patronat nad nimi sprawował ks. Prałat Melchior Juściński z parafii rzymsko – katolickiej św. Mikołaja. Starostą Hrubieszowskim był wówczas dr Maciej Łach. Burmistrzem Hrubieszowa Piotr Makarewicz.
W tym czasie prezesem Związku Sokolego w Polsce był hr. Adam Zamoyski z Kozłówki. Prezesem okręgu lubelskiego druh Feliks Moshalewski. Członkami Sokoła w Hrubieszowie w różnym terminie m.in. byli: Helena Gontarz – Wojciechowska, Ksawery Kopczyński, Żmudzki, Józefa Charkowska, Walenty Łęczyński.
Członkowie Zarządu posiadali piękne stroje reprezentacyjne, które prezentowali podczas uroczystości państwowych czy lokalnych. Członkowie zwykli obowiązkowo posiadali jednolite stroje ćwiczebne, w których brali udział w zawodach sportowych i pokazach gimnastycznych.
Bełz, drugie gniazdo
Drugie Gniazdo Sokoła działało w Bełzie, które należało do powiatu hrubieszowskiego do 1951 r. (obecnie Ukraina). Była tam olbrzymia Hala „Sokolnica- z pełnym wyposażeniem w sprzęt i przybory do ćwiczeń gimnastycznych. W 1948 r. sprzęt z tej Hali został przekazany Urzędowi Gminnemu w Hrubieszowie. Osobiście ten sprzęt przywoził m.in., działacz sportowy p. Michał Starykiewicz.
Udział w zawodach
11 IX 1926 r. w Hrubieszowie zostały rozegrane zawody lekkoatletyczne o Mistrzostwo Okręgu Sokolego. Niestety nie wiadomo, w którym miejscu i brak jest wyników z zawodów. Członkowie hrubieszowskiego Sokoła brali udział i w innych zawodach, szczególnie w kręglach, tenisie ziemnym, hazenie, piłce nożnej, gimnastyce. W Hrubieszowie rywalizowali szczególnie z członkami Wojskowego Klubu Sportowego, działającego przy 2 Pułku Strzelców Konnych w Hrubieszowie.
Jan Pawłowicz
08 09 1935 r. – mając 57 lat zmarł założyciel, później, Prezes Stowarzyszenia Gimnastycznego „Sokół– w Hrubieszowie Jan Pawłowicz. Grób znajduje się na cmentarzu w Hrubieszowie, można do niego trafić wchodząc na cmentarz od targowiska (ul. Kolejowa) pierwszą furtką, skręcając w lewo w kierunku kaplicy, parę kroków i po prawej jest płyta z napisem „Tu leży założyciel i prezes Towarzystwa „Sokół- w Hrubieszowie-. Na prośbę autora tego opracowania grobem opiekują się dzieci z SP 1 w Hrubieszowie pod kierownictwem nauczycielki J. Kitlińskiej. Grób wymaga remontu i miejmy nadzieję, że zainteresuje się nim Społeczny Komitet Ratowania Zabytków Cmentarza w Hrubieszowie.
Koniec działalności
Sokół w Hrubieszowie działał do wybuchu II Wojny Światowej. Jego członkowie walczyli w różnych oddziałach z naszymi wrogami o wolną Polskę. Po wojnie, jak w całym kraju miał zakaz dalszej działalności przez wiele, wiele lat. A może ktoś pokusi się i reaktywuje jego działalność – teraz już można.
Uroczystości 85 – lecia
Miałem szczery zapał, aby uroczyście obchodzić 85 – lecie Sokoła w Hrubieszowie. Wmurować w budynek Sądu tablicę przypominającą, że onegdaj powstał on w innym celu, przy pomocy kolegów nauczycieli wf i uczniów przedstawić mieszkańcom Hrubieszowa masowy pokaz gimnastyczny, zaprosić do Hrubieszowa najlepszych gimnastyków Polski Leszka Blanika czy siostry Skowrońskie, zorganizować turniej w tenisa ziemnego przy pomocy klubu tenisowego Returnu Zamość, turniej kręglarski, turniej w „Hazenę- czyli „Dwa Ognie- dla dzieci, szermierce, zawody lekkoatletyczne i piłkarskie dla klubów Sokolich. Niestety piekielnie ciężka choroba pokrzyżowała mi plany i chyba to wszystko przełożę na 90 – lecie.
Opracował – Marek Ambroży Kitliński (mak)