Od dnia 1 września 2022 roku weszła w życie ustawa z dnia 9 czerwca 2022 roku o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich pozwalająca dyrektorom szkół karać uczniów wykazujących przejawy demoralizacji lub dopuszczających się czynu karalnego.
Temat ten wywołuje w środowisku zarówno pedagogów, jak i prawników dyskusje. Zgodnie z art. 4 ust. 4 wprowadzonej ustawy dyrektor szkoły może, wobec nieletniego, który wykazuje przejawy demoralizacji lub dopuścił się czynu karalnego na terenie szkoły lub w związku z realizacją obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki zastosować określone środki wychowawcze.
Podkreślić należy, że ukaranie takie może być stosowane tylko wówczas, gdy rodzice (opiekunowie) oraz sam nieletni wyrażą na to zgodę. Bez takiej zgody, dyrektor zawiadomi sąd rodzinny, zaś w przypadku przestępstw również organy ścigania.
Zasady mają zastosowanie do nieletnich:
a) w sprawach o demoralizację – od 10 roku życia do dnia poprzedzającego ukończenie 18 roku życia,
b) w sprawach o czyn karalny od 13 do 17 roku życia. Osoby, które ukończyły 17 lat są traktowane w polskim prawie karnym, jak dorośli, z uwzględnieniem tej okoliczności, że priorytetem jest wychowywanie sprawcy młodocianego.
Ukaranie może nastąpić w przypadkach:
1. dopuszczenia się czynu karalnego, przestępstwa albo wykroczenia, za wyjątkiem przestępstw ściganych z urzędu lub przestępstw skarbowych,
2. wykazywania przejawów demoralizacji.
Wyjaśnić należy, że czyny karalne to zachowania naruszające przepisy prawa karnego albo prawa wykroczeń. Przy czym, w przypadku gdy uczeń dopuszcza się przestępstwa o większym ciężarze gatunkowym, ściganego z urzędu lub przestępstwa skarbowe dyrektor nie jest uprawniony do stosowania środków, ale ma obowiązek zawiadomić o tym policję, prokuraturę ewentualnie również sąd rodzinny. W sprawach cięższych postępowanie musi odbyć się na zasadach ogólnych czyli sprawę prowadzi policja, prokurator albo sąd rodzinny.
Najbardziej kontrowersyjną i problematyczną kwestią może być ustalenie czy nieletni „wykazuje przejawy demoralizacji”. Ustawodawca w art. 4 wprowadzonej ustawy określił, wprawdzie przykładowe okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego, jednak nie jest to katalog zamknięty, co oznacza, że inne jeszcze zachowania mogą być uznawane za świadczące o demoralizacji. Wśród wyróżnionych wprost w przepisie znalazły się: dopuszczenie się czynu zabronionego, naruszanie zasad współżycia społecznego, uchylanie się od obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki, używanie alkoholu, środków odurzających, substancji psychotropowych, ich prekursorów, środków zastępczych lub nowych substancji psychoaktywnych, uprawianie nierządu.
Problem, jaki należy tu zauważyć jest taki, że „przejawy demoralizacji”, przez niektórych mogą być dostrzegane tam gdzie faktycznie ich nie ma, zwłaszcza gdy będzie wchodziła w grę kwestia spojrzenia przez pryzmat własnego światopoglądu. Nie tak znowu dawno zdążało się, że policja kierowała sprawy do sądów rodzinnych w sprawach nieletni aktywistów, którzy angażowali się publicznie, w kwestie kontrowersyjne społecznie.
Dlatego też ta sprawa budzi obawy, że może min. stanowić zbyt daleko idącą ingerencję w prawa i wolności, ewentualnie jako narzędzie temperowania niewygodnych, dociekliwych i niepokornych młodych obywateli. Zastrzeżenia dotyczą również tego, że działania podejmowane w ramach szkoły, mogą opóźnić zainicjowanie, wobec ucznia, profesjonalnej pomocy w sytuacji kryzysowej ( np. opieka psychiatryczna, leczenie uzależnień, odseparowanie od osób zagrażających dziecku).
Uprawnienia Dyrektora placówki
W katalogu kar, zwanych środkami oddziaływania znalazły się: pouczenie, ostrzeżenie ustne albo na piśmie, przeproszenie pokrzywdzonego, przywrócenie stanu poprzedniego lub wykonanie określonych prac porządkowych na rzecz szkoły. Jednak zastosowanie środków z tej puli, nie wyklucza możliwości zastosowania kar określonych w statucie szkolnym. W związku z tym może pojawić się zagadnienie podwójnego karania za to samo na, co zwrócił uwagę Rzecznik Praw Obywatelskich.
Ustawa przewiduje również taką sytuację, że sąd rodzinny, za zgodą nieletniego, może zobowiązać dyrektora szkoły do zastosowania środków oddziaływania. Wówczas szkoła będzie zobowiązana do składania, do sądu rodzinnego, nie rzadziej niż co sześć miesięcy, informacji o podjętych działaniach i uzyskanych efektach. Gdy skutki są negatywne informacja musi być przekazana niezwłocznie.
adwokat Magdalena Kusik-Balicka
Kancelarie Adwokatów i Radców Prawnych DĄBEK & KUSIK
22-500 Hrubieszów, ul. Rynek 36
www.dabekkusik.pl
we współpracy ze Stowarzyszeniem Inicjatyw Wschodnich w Hrubieszowie oraz
Stowarzyszeniem Sołtysów Gminy Hrubieszów w Hrubieszowie
Zobacz też:
Porady prawne: Płatność za pobyt osoby najbliższej w domu pomocy społecznej
Porady prawne: Płatność za pobyt osoby najbliższej w domu pomocy społecznej
