Wiele rodzin od pokoleń mieszkała w Polsce tuż za Bugiem. W czasie II wojny światowej musieli walczyć o życie i dobytek, po wojnie nastąpiła zmiana granic, więc wiele rodzin przeniosła się przed Bug, wierząc, że tylko chwilowo.
Nic z tego, na dodatek musieli siedzieć w tym temacie cicho. Wreszcie po polskim solidarnościowym przewrocie w latach osiemdziesiątych XX wieku zrzeszyli się i jak tylko nadarzyła się możliwość, swoje kroki skierowali gdzie – za Bug, bo tam ich rodzinna ziemia i wiele … grobów.
***
Marsz 27 WDP AK
Gdy Armia Krajowa wydała rozkaz
Broń kraju z całych sił.
Do walki z wrogiem kresowy lud powstał
Z polskich miast i wsi
Dwudziesta siódma Wołyńska Dywizja
W obronie ojczystych stron
Stanęła – bo od wieków na tej ziemi
Istniał polski Dom (…)
Dywizjo ! Twojej sławetnej Viktorii
Żaden wróg nie przekreśli,
Ona po wieki trwać będzie w historii,
Legendzie – pieśni.
Kalendarium Środowiska Żołnierzy 27 Wołyńskiej Dywizji Armii Krajowej w Hrubieszowie
Cześć I – Pierwsze 5 lat (1987 – 1992)
1987 – Osoby pochodzące z Wołynia, walczące w okresie II Wojny Światowej o życie własne, rodzin i sąsiadów oraz wolność Ojczyzny w ramach 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej i samoobrony zaczynają bardziej zdecydowanie rozważać możliwość zawiązania Związku tej Dywizji
1988 – Na początku roku byli partyzanci z Wołynia m.in. Ryszard Kasprowicz i Tadeusz Kojder po rozmowach z kol. Władysławem Siemaszko postanowili zorganizować Koło – Stowarzyszenie b. żołnierzy 27 WD AK w Hrubieszowie pod patronem Zarządu Okręgu Wołyń w Warszawie, działającego przy Miejskim Oddziale „PAX” w Hrubieszowie
1988 – 5 II wysłano zaproszenia do 42 byłych żołnierzy Dywizji na spotkanie w celu podjęcia decyzji: ufundowanie pamiątkowej tablicy ku pamięci poległych i pomordowanych Wołyniaków oraz pomoc przy organizowaniu uroczystości ku pamięci poległych kolegów z Oddziału Partyzanckiego „Kozaka” koło wsi Dąbrowa (Gmina Mircze)
1988 – 20 IV na spotkanie przybyło 78 osób. Uczestniczył w nim przedstawiciel Zarządu Okręgu Wołyń kol. Władysław Siemaszko. Na tym zebraniu powierzono kol. R. Kasprowiczowi i T. Kojderowi przewodniczenie w organizowaniu działalności zmierzającej do utworzenia Środowiska Żołnierzy 27 WD AK w Hrubieszowie
1988 – 24 VII na zebraniu byłych partyzantów wspólnie z członkami „PAX” powołano Komitet Organizacyjny do zorganizowania uroczystości związanej z poświęceniem i odsłonięciem tablicy pamiątkowej ofiar Ziemi Wołyńskiej poległych w latach 1939 – 1945. Skład: Janusz Leśniewski – przew., T. Kojder z-ca, R. Kasprowicz z-ca, Jan Komosa, Aleksander Puzio, Maurycy Zawistowski, Stanisław Lachiewicz, Emma Kamińska, Aniela Urbaniak, Tadeusz Koksanowicz, Ferdynand Kawecki, Józef Domański, Zygmunt Bogowski, Mieczysław Szczepański, Stanisława Burda, Teresa Dymicka
1988 – 28 VIII w kościele pogarnizonowym p.w. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Hrubieszowie została wmurowana tablica następującej treści: „Pamięci poległych za Ojczyznę, więzionych, internowanych i deportowanych, pomordowanych w latach 1939 – 1944 bohaterskich obrońców Wołynia – Żołnierzy Wojska Polskiego, konspiracji, ZWZ – AK, samoobrony oraz 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej”. Poświęcenia dokonał ks. bp Bolesław Pylak w obecności przewodniczącego Krajowej PRON Jana Dobraczyńskiego. Wykład o martyrologii Polaków na Wołyniu wygłosił prof. Wiktor Zin. W imieniu komitetu organizacyjnego uroczystości przemówił żołnierz 27 WDP Ryszard Kasprowicz. Zespół młodzieżowy wykonał montaż słowno – muzyczny pt. „Litania za Poległych”. Apel poległych poprowadził kol. Franciszek Malicki. Tablicę zaprojektował b. żołnierz 27 WD AK p. Kazimierz Danilewicz
1989 – 17 I m.in. członek Środowiska p. Józef Han ps. „Kruk” otrzymał pamiątkowe odznaczenie „Syn Pułku” a 6 IX Krzyż Armii Krajowej
1989 – 11 VI na skraju lasu koło wsi Dąbrowa (Gm. Mircze) został poświęcony pomnik z tablicą o treści „Szer. Szadyn Roman ps. „Sułtan” żołnierz Wołyńskiego Oddziału AK pod dowództwem p.por .Jana Ochmana ps. „Kozak” poległ 2.06 1944 r. u boku dowódcy w walce z Niemcami pod Dąbrową. Niech odpoczywają w pokoju.”
1989 – 10 XI zostało zwołane zebranie grupy inicjatywnej poświęcone organizacji Koła – Środowiska b. żołnierzy 27 WD AK rejonu hrubieszowskiego. Na zebranie przybyli: Kasprowicz Ryszard, Kojder Tadeusz, Ebert Zdzisław, Han Józef, Bogowski Zygmunt, Buszkiewicz Władysław, Kocieł Józef, Śliwa Roman, Szewczuk Kazimierz, Puzio Aleksander (wszyscy z Hrubieszowa)
1989 – 14 XI odbyło się zebranie założycielskie Środowiska 27 WDP AK w Hrubieszowie. I Zarząd: Ryszard Kasprowicz przew., Zdzisław Ebert z-ca, Henryka Czerska sekretarz, Kazimierz Misura skarbnik, Ferdynand Kawecki, Tadeusz Kojder, Roman Śliwa, Kazimierz Szewczuk, Henryk Chmielewski, Stanisław Lachiewicz – członkowie. Rejestracji dokonano w Urzędzie Wojewódzkim w Zamościu i zostało otworzone konto finansowe w Banku PKO – oddział w Hrubieszowie, wykonano pieczątki służbowe. Lokal biurowy znajdował się razem z biurem PAX w lokalu kol. Tadeusza Kodera (bezpłatnie). Maszynę do pisania pozyskano z Cukrowni w Strzyżowie (dyr. Józef Chmurzyński)
1989 – Kto chciał należeć do Środowiska 27 WDP AK w Hrubieszowie wypełniał deklarację członkowską, w której zawarte były dane osobowe i przyczyny chęci przynależności oraz deklarowanie się do przestrzegania regulaminu Związku. Deklaracja była analizowana przez Komisję Weryfikacyjną. Powinno być również oświadczenie dwóch świadków będących zweryfikowanymi żołnierzami AK służącymi w tym samym oddziale, bądź mający bezpośredni kontakt służbowy z zainteresowanym
1990 -26 IX Wiktor Studziński ps. „Grzmot” odznaczony został Krzyżem Armii Krajowej
1991 – 16 I na terenie Hrubieszowskiego 8 Pułku i 3 Dywizji im. R. Traugutta odbyły się regionalne uroczystości patriotyczno – opłatkowe w 165 rocznicę urodzin tego przywódcy powstania styczniowego i w przeddzień przekształcenia formacji ZWZ w Armię Krajową. W miejscach pamięci narodowej złożono wieńce i kwiaty delegacji organizujących te uroczystości: O/M PAX, 27 WDP AK, Związek Sybiraków, w PSK i miejscowego garnizonu. Centralnym punktem programu było odznaczenie 37 weteranów 27 WDP AK medalami Wojska Polskiego i Krzyżami AK nadanymi przez Sztab Główny w Londynie. Przyznano także awanse oficerskie i podoficerskie w liczbie 46.Aktu uroczystej dekoracji dokonał członek Zarządu Okręgu Wołyńskiego AK R. Kasprowicz ps. „Lwie Serce”. Mszę św. odprawił i homilię wygłosił ks. mgr A. Puzon
1991 – 31 I zmarł Jan Szlonzak urodzony 7 IV 1907 r. w Skryhiczynie. Kierownik szkół w Grabowcu, Moniatyczach i SP nr 1 w Hrubieszowie. W okresie okupacji zorganizował tajne nauczanie w Moniatyczach, za co został aresztowany przez władze okupacyjne, zwolniony, musiał się ukrywać. W 1959 r. nie wykonał polecenia inspektora szkolnego nakazującego zdjęcie krzyży znajdujących się w salach lekcyjnych, za co został zwolniony.
1991 – 14 II na Akademii 50 – tej rocznicy przekształcenia ZWZ w AK w HDK wręczono 7 Krzyży Partyzanckich osobom: Antoni Demitrowicz, Henryk Chmielewski, Edward Kondracki, Czesław Jakubowski, Alfred Lewicki, Henryk Małecki, Franciszek Pakos
1991 – 27/28 VII w Skrobowie członkowie naszego Środowiska wzięli udział w uroczystościach odsłonięcia i poświęcenia tablic pamiątkowych na budynku więziennym byłego obozu NKDW i miejscu podstępnego rozbrojenia przez Armię Czerwoną 27 WD AK
1991 – 20 X w Bielinie koło Włodzimierza Wołyńskiego oraz w samym Włodzimierzu na Ukrainie odbyły się tutaj, z udziałem około 300 – osobowej rodziny kombatanckiej z rodzinami pod kierunkiem ks. dziek. Andrzeja Puzona jednodniowe uroczystości religijno – żałobne związane z dorocznym Świętem Zmarłych, ku pamięci żołnierzy 27 WDP AK poległych w walce z Niemcami. Przemówienie okolicznościowe wygłosił Przewodniczący Środowiska 27 WDP AK w Hrubieszowie p. Ryszard Kasprowicz ps. „Lwie Serce”. Na wniosek członków 27 WDP AK z Hrubieszowa cmentarz w Bielinie został doprowadzony do estetycznego wyglądu. Kościół , który służył jako dom kultury i kino, uległ dewastacji, więc go rozebrano, usypano mogiłę i ustawiono dębowy krzyż. We Włodzimierzu poświęcono odzyskany kościół farny p.w. św. Joachima i św. Anny. Ceremonii poświęcenia dokonał ks. dz. mgr A. Puzon w asyście ks. Ludwika Kamilewskiego z Łucka.
1991 – O w/w wydarzeniu napisała „Kronika Zamojska” z dn. 23 X – „Przy ich pogrzebie nie było księdza, ani honorowej salwy. Grzebano ich bez trumien, żywi także oczekiwali na śmierć. O ich grobach nie wolno było mówić przez dziesiątki lat a ginęli w obronie wolności. W minioną niedzielę …
1992 – 23 III został wybrany Komitet Fundacji Sztandaru dla Środowiska Żołnierzy 27 WD – AK w Hrubieszowie w składzie: przewodniczący Fundacji Sztandaru – Józef Domański – Dyrektor Zamojskiej Delegatury Kuratorium Oświaty, z – ca przew. Fundacji Sztandaru -Tadeusz Bartnik – Radny RM, z – ca przew. Fundacji Sztandaru – Teresa Visioli – kierownik Wydziału Kultury i Rekreacji przy UM, sekretarz/skarbnik – Henryka Czerska – emerytka , ks. kap. Andrzej Puzon, Zdzisław Ebert – z-ca przew. Środ. Żołnierzy 27 WD – AK, Tadeusz Grodyński – przew. Koła Obw. 3 Dyw. AK, Stanisław Hawryluk – mjr WP JW. 21 22, Ryszard Kasprowicz – przew. Środ. Żoł. 27 WD – AK, Wiktor Lemański – przew. RM Hrubieszów, Janusz Leśniowski – przew. PAX Hrubieszów, Franciszek Malicki – Czł. Środ. Żoł. 27 WD – AK, Włodzimierz Piątkowski – dyr. SP nr 2 w Hr., Alfred Przybysz – Dyr. HDK, Janusz Sadowski – ppłk komendant WKU, Leszek Stępka – Burmistrz m. Hr., Cezary Szewc – Komenda Oddz.. Straży Granicznej, Zygmunt Śleboda – Związek Rezerwistów b. żołnierzy, Jerzy Wojtasiuk – mjr WP JW. 21 22
1992 – Został wykonany nagrobek na Cmentarzu w Hrubieszowie na grobie b. żołnierza 27 WD AK i członka AK w Hrubieszowie Antoniego Obiegło ps. „Mucha”, który poległ w walce z Sowietami 16 VIII 1944 r. Do wykonania nagrobka przyczynili się: Józef Kopczyński, Karol Bałdyga, H. Chmielewski, T. Kojder, R. Śliwa, L. Świstowski, Marian Pietrusiewicz
1992 – postanowieniem z dn. 22 IV p. Laskowski Leon s. Michała został odznaczony Krzyżem Partyzanckim
1992 – 30 V do Rotundy w Zamościu na odsłonięcie krypty poświęconej Polakom pomordowanych przez UPA na Wołyniu udała się ze swoim Sztandarem i kwiatami delegacja hrubieszowskiego Środowiska 27 WDP AK. Odbył się apel poległych, św. Homilię wygłosił ks. mgr A. Puzon nawiązując do tragicznych wydarzeń na Wołyniu. Dokonano poświęcenia celi i tablic z nazwiskami pomordowanych i ziemię z miejsca zbrodni. W delegacji m.in. uczestniczyli: por. rez. Ryszard Kasprowicz ps. „Lwie Serce”, były dowódca 2 b.23 pp kpt. rez. Jerzy Krasowski ps. „Lech” , ppor.rez. Tadeusz Kojder ps. „Jaskółka”, Edward Kondracki i Czesław Jakubowski
1992 – na dzień 15 VI zarejestrowanych członków w Środowisku było: ogółem – 176, w tym 146 członków zwyczajnych i 30 współdziałających. Z Hrubieszowa 51 + 19, z regionu 69 + 7; Zamościa 13 + 2; pozostali 13 + 2. Należeli z takich miejscowości jak: Cichobórz 5, Gozdów 2, Grabowiec 2, Horodło 3, Hrubieszów 71, Kopyłów 8, Kozodawy 4, Matcze 1, Mojsławice 8, Moniatycze 7, Miączyn 2, Nieledew 1, Stefankowice 12, Strzyżów 9, Trzeszczany 4, Uchanie 6, Werbkowice 2, Zosin 2, pozostali z woj. Zamoj. 30
1992 – Zarząd Okręgu Wołyńskiego AK w Warszawie za działalność na rzecz Środowiska w Hrubieszowie przyznał członkowstwo honorowe dla ks. dziekana mgr A. Puzona, miejscowemu kapelanowi WP i AK oraz mgr Leszkowi Stępce – Burmistrzowi Miasta Hrubieszowa, którzy włożyli nieoceniony wkład pracy podczas organizowanej Pielgrzymi do Bielina na Wołyń w dn. 20 X 1991 r.
1992 – 17 VI w HDK odbyło się zebranie sprawozdawczo – wyborcze Środowiska. Zebranie otworzył przew. Ryszard Kasprowicz zarządzając wprowadzenie sztandaru i odśpiewanie hy7mnu narodowego. Następnie powołano Prezydium zebrania w skład którego weszli: ks. A. Puzon, Tadeusz Grodyński z Zamościa, Jan Komosa, R. Kasprowicz, J. Domański, 2-ch przedst. WP. Przew. Zebrania został p. Tadeusz Bartnik, protokolantem p. Irena Matuszyńska. Do komisji Mandatowej wybrano: Kazimierza Szewczuka, Wandę Nieczyporowską, Franciszka Malickiego. Do komisji porozumiewawczej „Matki”: J. Domańskiego, Józefa Kocieła, Aleksandra Puzio. Do Zarządu weszli: R. Kasprowicz – Prezes, Zdzisław Ebert zastępca, Henryka Czerska – sekretarz, Kazimierz Misiura – skarbnik, Ferdynand Kawecki, Tadeusz Kojder, Roman Śliwa, Kazimierz Szewczuk, Henryk Chmielewski, Stanisław Lachiewicz – członkowie, KR – Han Józef – przew., Zygmunt Bogowski – zastępca, Walerian Stankiewicz czł., Komisja Socjalna: Emma Kamińska, Roman Śliwa, Aniela Urbaniak, Komisja Historyczna: Tadeusz Bartnik, J. Domański, Irena Matuszyńska. Na zjazd okręgowy: Zygmunt Bogowski, Z. Ebert, R. Kasprowicz, F. Kawecki, R. Śliwa
1992 – 19 VI 737 osób wyjechało do Zasmyk na Ukrainie gdzie poświęcono cmentarz wojenny Żołnierzy 27 WD AK. Opiekunką cmentarza wojennego w Bielinie została p. Franciszka Prus – przewodnicząca Stowarzyszenia Kultury Polskiej we Włodzimierzu Wołyńskim
1992 – w sierpniu został zaprezentowany nowo – ufundowany Sztandar dla Środowiska Żołnierzy 27 WDP AK przez Józefa Kocioła, Anielę Urbaniak, Ryszarda Kasprowicza – przew. Śr. Żoł. 27 WD – AK w Hr., Aleksandra Puzio, Romana Śliwę, Józefa Domańskiego, Henrykę Czerską, Franciszka Malickiego, Tadeusza Kojdera. W skład pocztu weszli: Roman Śliwa – sztandarowy, Tadeusz Kojder i Henryk Chmielewski – asystenci
1992 – w dn. 11 – 13 IX w Hrubieszowie odbył się XII Ogólnopolski Zjazd Żołnierzy 27 WDP AK, w którym uczestniczyło około 900 osób
1992 – 12 IX na placu alarmowym Jednostki Wojskowej nr 21 22 przy Kościele Garnizonowym w Hrubieszowie dokonano poświęcenia i wręczenia Sztandaru ufundowanego przez społeczeństwo miasta i jego regionu reprezentowanego przez mgr J. Domańskiego – przew. Społecznego Komitetu Honorowego, który dokonał przekazania Sztandaru w czasie uroczystej Mszy Świętej – Polowej kpt. Ryszardowi Markiewiczowi ps. „Mohort” – przew. Zarządu Okręgu Wołyńskiego – Światowego Związku Żołnierzy AK, on z kolei przekazał dla por. Ryszarda Kasprowicza ps. „Lwie Serce” – przew. Środowiska Żołnierzy 27 WD AK do dyspozycji, ochrony i reprezentacji. Po złożeniu przysięgi przez Poczet Sztandarowy w składzie: d-ca Pocztu Sztandarowego p.por Tadeusz Kojder ps. „Jaskółka”, chorąży (Sztandarowy), sierż. Roman Śliwa ps. „Małoletni”, przyboczny – sierż. Henryk Chmielewski ps. ”Paw”.
1992 – 12 IX Akt erekcyjny podpisali: ks. biskup prof. dr hab. Jan Śrutwa – Ordynariusz Zamojsko – Lubaczowski, p. Jan Zamojski – Wojewoda Zamojski, ks. kan. Mgr Marian Goral – proboszcz kościoła pw. Św. Mikołaja w Hrubieszowie, ks. dziekan mgr Andrzej Puzon – Kapelan Kościoła Garnizonowego WP i AK p.w. M.B.N.P. w Hrubieszowie, prof. dr hab. Inż. Arch. Wiktor Zin z Politechniki Krakowskiej, kpt. Ryszard Markiewicz ps. „Mohort”, por. Ryszard Kasprowicz ps. „Lwie Serce”, mgr Józef Domański, mgr Władysław Siemaszko ps. „Wir” – Ojciec chrzestny Sztandaru, Irena Barańska ps. „Pijawka” – Matka chrzestna Sztandaru
1992 – 12 IX Dla upamiętnienia uroczystości w Drzewce Sztandaru wbito symboliczne „Gwoździe” przez osoby wyróżnione, które zostały wpisane do księgi pamiątkowej: ks. bisk. prof. Jan Śrutwa, Ryszard Markiewicz ps. „Mohort”, Marcin Zamojski – woj. Zam., Zygmunt Kosmalaszew sztabu WKU, ks. A. Puzon, Leszek Stępka – Burmistrz, Adam Makara – Dowódca JW. 21 22, Janusz Woźnica – senator RP, prof. Woktor Zin , Andrzej Żupański ps. „Andrzej”, Władysław Siemaszko ps. „Wir”, Irena Barańska ps. „Pijawka”, Ryszard Bałszan ps. „Mieszko”, Tadeusz Bartnik, Józef Biedroń – Komendant Nadbużańskiej Straży Granicznej, Krystyna Biernat ps. „Miema”, Maria Bogowska ps. „Ola”, Zygmunt Bogowski ps.”Gram”, Urszula Bojarska, Mieczysław Chmurzyński ps. „Gawron”, Józef Chmurzyński – dyr. Cukrowni Strzyżów, Jadwiga Chojnacka ps. „Wiśka”, Henryka Czerska ps. „Stokrotka”, Eugeniusz Czuba ps. „Zbyszek”, Kazimierz Danilewicz ps. „Kizak”, Roman Demczuk ps. „Hanka”, Włodzimierz Dębski ps. „Jarema”, Józef Domański, Zdzisław Ebert ps. „Mały”, Kwater. JW. 21 22 Zbigniew Gawlik, przew. Zarz. Obw. AK Hrub. 9 pp. III Dyw. AK Tadeusz Grodyński ps. „Halina”, Józef Han ps. „Kruk”, Stanisław Hawryluk, Czesław Jakubowski ps. „Dąbek”, Tadeusz Jasiński ps. „Druch”, Wacław Jaworski ps. „Kropiolon”, Feliks Kasprowicz ps. „Szczupak”, Ryszard Kasprowicz ps. „Lwie Serce”, Ferdynand Kawecki ps. „Pszczoła”, z-ca Burmistrza Jarosław Kędziora, Izabela Kiperska ps. „Suzunia”, ks. dziekan, proboszcz Edward Kłopotek, dyr. LO Dubienka Antoni Kobielas, Henryk Kojder ps. „Jaskółka”, przew. Środ. Inw. Woj. Hrub. Tadeusz Koksanowicz ps. „Koksio”, Zdzisław Kołodziej, Jan Komosa ps. „Tuja”, Wincenty Kuniczuk ps. „Orzeł”, Bolesław Kopczyński ps. „Obst”, Edward Kotowski, Władysław Kowalczuk, Kom. Nadb. Oddz. Str. Gran. Wojciech Kowalczyk, b. dow. II/23 pp 27 WD AK Jerzy Krasowski ps. „Lech”, przew. Rady Miejskiej Wiktor Lemański, Przew. Stowarzyszenia PAX Janusz Leśniowski, Jan Łabędzki ps. „Lupos”, Genowefa Łoś, Tadeusz Łoś ps. Kula”, Zygmunt Maguza ps. „Waleczny”, Franciszek Malici ps. „Ego”, Romuald Markowicz, Kom. Straży Gran. Oddz. Nadb. Jan Markowski, Kurator Oświaty Jerzy Masłowski, Stanisław Maślanka ps. „Legenda”, Dionizy Michałkiewicz ps. Szperacz”, ks. kanonik Stanisław Orłowski, Józef Osakowski ps. „Lis”, Wacław Para, Tadeusz Persz ps. „Głaz”, Stanisław Piwkowski ps. „Wrzos”, Alfred Przybysz, Aleksander Puzio ps. „Chrobry”, Teresa Radziszewska, ppłk. Komendant WKU Janusz Sadowski, Eugeniusz Sendecki ps. „Kruk”, Roman Siemaszko ps. „Rozważny”, Walerian Stankiewicz ps. „Żbik”, z-ca dyr. Cukrowni w Werbkowicach Piotr Strycharz, Helena Szczepkowska ps.”Ługa”, Tadeusz Szlonzak ps. „Orzeł”, Kurator Oświaty w Zamościu Marian Szostak, dyr. Banku Spółdz. w Hrub. Edward Szozda, Zygmunt Śleboda, Roman Śliwa ps. „Małoletni”, Eugeniusz Świstowski ps. „Dąb”, Władysław Tołysz ps. „Grey”, Tadeusz Tomaszewski ps. „Strumyk”, Jan Urban ps. „Iglica”, Grzegorz Walikowski, mjr JW. 21 22 Jerzy Wojtasiuk
1992 – Rota przysięgi 27 WD – AK: „W obliczu Boga Wszechmogącego I Najświętszej Marii Panny, Królowej Polski, kładę swe ręce na Sztandar Środowiska Żołnierzy 27 WD – AK w Hrubieszowie. Przysięgam Go chronić i dbać o Jego Honor oraz bronić przed uszkodzeniem lub dostaniem się w niepowołane ręce aż do ofiary mego życia – Tak mi dopomóż Bóg i niewinna męka Syna Jego Jedynego
1992 – 13 IX delegaci zjazdu 27 WD – AK (około 800 osób) wyjechali do Zasmyk na Ukrainę, w którym odrestaurowano zaniedbany cmentarz. Odbyła się na nim Msza Polowa celebrowana przez ks. bp. Polowego, naczelnego kapelana WP, generała Leszka Sławoja Głodzia i ks. bp. Generalnego wikariusza archidiecezji lwowskiej, Marcjana Trofimiuka. Padły słowa wypowiedziane przez Ukraińców „wybaczamy i wy nam wybaczcie”. Była salwa honorowa, znicze, kwiaty, łzy wzruszenia i poświęcenie odnowionego cmentarza. Apel poległych prowadził jeden z obrońców Zasmyk ppor Tadeusz Persz ps. „Głaz”. Pobrano też urny z prochami spoczywających tu Polaków.
1992 – we wrześniu została założona Księga Pamiątkowa Środowiska Żołnierzy 27 WD – AK w Hrubieszowie
1992 – 25 X pod kierownictwem przew. Środowiska R. Kasprowicza i ks. Kapelana A. Puzona odbyła się 245 osobowa Pielgrzymka Religijno – Żałobna z okazji dorocznego Święta Zmarłych do Bielina i Włodzimierza Wołyńskiego. W pielgrzymce wziął udział również Burmistrz Miasta Hrubieszowa mgr Leszek Stępka i dyr. Cukrowni Strzyżów inż. Józef Chmurzyński. Apel poległych przeprowadził mjr rez. Franciszek Malicki. Na cmentarzach odsłonięto tablice informacyjne ufundowane przez Cukrownię w Strzyżowie. Krzyże i tablice zostały poświęcone przez Kapelana. Napisy n a Krzyżach wykonali i wmontowali nauczyciele ZSMR w Hrubieszowie Janusz Paszek i Witold Stankiewicz.
1992 -25 XI przew. Środowiska por. rez. R. Kasprowicz przekazał Ziemię z cmentarzy Bielina i Zasmyk do Urny znajdującej się w Izbie Pamięci Narodowej w Szkole Podstawowej nr 1 w Hrubieszowie. Akt erekcyjny dotyczący przekazanej ziemi wręczył Józef Domański w asyście mjr rez. Franciszka Malickiego, przejmował dyr. szkoły p. Roman Giergiel.
Na podstawie kroniki Środowiska udostępnionej przez Muzeum w Hrubieszowie, księgi protokółów, ksiąg akt, Biuletynów Środowiska, różnej dokumentacji, dyplomów i licznych zdjęć udostępnionych przez obecnego członka zarządu Środowiska p. Z. Kasprowicza
opracował:
Marek Ambroży Kitliński (mak)
Hrubieszow LubieHrubie 2009
