Dzieci mają szereg praw i obowiązków, zarówno w sferze prawa cywilnego, jak i karnego, które różnią się w zależności od granicy wieku.
Prawo cywilne
Według polskiego prawa cywilnego, pełnoletnią jest osoba, która ukończyła 18 lat, ewentualnie kobieta, która zawarła, w wyniku zgody sądu małżeństwo jeszcze przed ukończeniem 18 roku życia.
Oznacza to, że osoby takie uzyskuje pełną zdolność do samodzielnego działania: zawierania umów, reprezentowania swoich praw.
Dzieci, co do zasady nie mogą działać samodzielnie. Czynności prawne (np. umowy) wykonują za nich przedstawiciele ustawowi: rodzice albo opiekunowie. W niektórych przypadkach rodzice muszą uzyskać dodatkowo zgodę sądu opiekuńczego (np. na odrzucenie spadku, na sprzedaż nieruchomości, udziałów albo akcji w spółce).
Przedstawiciele ustawowi ponoszą też odpowiedzialność odszkodowawczą za wyrządzone szkody.
Każdy człowiek, bez względu na wiek może:
- dziedziczyć,
- przyjmować darowizny,
- sprzedawać i kupować.
Dzieci mogą być właścicielami różnych rzeczy np. nieruchomości, spółek, papierów wartościowych, samochodów i dzieł sztuki.
Bez udziału i zgody rodziców, bez względu na wiek dzieci mogą zawierać umowy należące do powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego np. nabycie artykułów spożywczych, środków higieny, papierniczych, przewozu środkami komunikacji miejskiej, uczestniczenia w imprezie kulturalnej, sportowej czy rozrywkowej, o ile nie mają dużej wartości. Według Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości jest to ok. 10 EURO.
Orzecznictwo przyjmuje, że nie jest taką umową: kupno roweru, laptopa, rocznego karnetu do klubu fitness, wykonanie tatuażu. Na to wymagana będzie zgoda rodziców albo potwierdzenie przez nich umowy.
Jednak gdy dziecko nie ukończyło 13 roku życia taka zwykła, drobna umowa będzie ważna dopiero w chwili jej wykonania (wydanie przedmiotu – zapłata ceny), jednak może zostać uznana za nieważną, jeżeli pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie dziecka (np. pobrano zawyżoną cenę).
Gdy dziecko ukończyło 13 lat samodzielnie bez zgody przedstawiciela ustawowego może:
- zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego (rażące pokrzywdzenie, albo brak równoczesnej realizacji umowy nie maja w takiej sytuacji znaczenia-z zastrzeżeniem, że dziecko jest konsumentem i zastosowanie mają tu również wszystkie zasady ochrony konsumenta),
- rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi,
- samodzielnie dysponować określonymi przedmiotami majątkowymi oddanymi jej przez przedstawiciela ustawowego do swobodnego użytku (głównie chodzi tu o kieszonkowe),
Dzieci, po ukończeniu 15 roku życia mogą być zatrudniane na umowę o pracę, jako młodociani.
Mniej znanym jest prawo do udziału w stowarzyszeniach osób, które ukończyły 16 lat, zaś za zgodą rodziców, ale z ograniczonymi prawami również młodsi.
Prawo karne i prawo wykroczeń
Prawo karne i wykroczeń ma inne granice wieku. Za dorosłego uważa się osobę, która popełniła przestępstwo albo wykroczenie po ukończeniu 17 roku życia. Wyjątkowo, przy bardzo poważnych, wymienionych w kodeksie karnym przestępstwach granica wieku to 15 lat, zaś w przypadku niektórych zbrodni zabójstwa nawet 14 lat.
Zasadniczo w stosunku do sprawcy nieletniego, który popełnił występek po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają.
Kodeks karny rozróżnia sprawców młodocianych czyli takich, którzy w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat i w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat.
Takich sprawców też, w pierwszej kolejności należy wychowywać.
Wspieranie i resocjalizacja nieletnich
Wobec młodszych dzieci można stosować zasady:
-
- postępowania w sprawach o demoralizację – wobec osób, które ukończyły 10 lat i nie są pełnoletnie oraz
- postępowania w sprawach o czyny karalne – wobec osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu 13 lat, ale przed ukończeniem 17 lat.
Publikacja odzwierciedla opinię autora, NIW-CRSO nie jest odpowiedzialne za sposób wykorzystania zawartych w nich informacji.
adwokatka Magdalena Kusik-Balicka
Stowarzyszenie Inicjatyw Wschodnich w Hrubieszowie
Zobacz też:
Hrubieszów: Małgorzata Uszko najlepsza w województwie! [ZDJĘCIA]