Obecnie istniejący kościół parafialny p.w. św. Mikołaja wraz z przylegającym klasztorem Dominikanów wzniesiony został w latach 1730-1766 dzięki staraniom kasztelana bieckiego Józefa Kuropatnickiego oraz jego żony Teresy Zuzanny z Kurdwanowskich.
br />Obecność Dominikanów w Hrubieszowie datuje się od roku 1416, kiedy to bp chełmski Jan, herbu Cholewa ufundował dla tego konwentu drewniany kościół i zabudowania klasztorne z uposażeniem nadanym przez króla Władysława Jagiełłę. Dzieje hrubieszowskiego klasztoru zakończyła kasata w 1781 r., ale zakonnikom udało się przetrwać do 1819 r. W latach 20-tych XIX wieku budynki klasztorne zostały przebudowane i adaptowane wg projektu budowniczego obwodu zamojskiego Hiacynta Dąbrowskiego na cele szkolne. Dziś znajduje się tu Zespół Szkół Ogólnokształcących. Kościół trójnawowy, bazylikowy z prezbiterium nieco węższym od nawy głównej, o skromnej architekturze zewnętrznej, posiada wnętrze o zamożnym wystroju architektonicznym i malarsko-rzeźbiarskim. Zaskakuje ono różnorodnością detalu architektonicznego. Ściany zostały rozczłonkowane pilastrami podtrzymującymi wydatne belkowanie obiegające wokół nawę główną, do której półkolistymi arkadami otwierają się nawy boczne. Prezbiterium oddzielone jest za pomocą filarów przyściennych o złożonym przekroju. zamykającym kompozycję wnętrza kościoła stanowi trójboczny chór muzyczny wsparty na dwóch filarach. Sklepienia w nawie i prezbiterium kolebkowe z lunetami oraz krzyżowe w nawach bocznych stanowią doskonałą powierzchnię zapełnioną dekoracją malarską, która została wyk w I ćw. XX w. przez hrubieszowskiego malarza i nauczyciela, Józefa Patkowskiego. Malowidła z przedstawieniem ,,Matki Boskiej z Dzieciątkiem,, na sklepieniu nawy oraz ze scenami w prezbiterium ("Chrystus w Ogrójcu", ,,Chrystus wręczający klucze św. Piotrowi") dekorują motywy iluzjonistycznej architektury: kapitele, pilastry, belkowanie. Podziały pionowe w formie linii, gzymsów.
Na ścianach ponad arkadami w iluzjonistycznych wnękach umieszczone są ozdobne kartusze wypełnione motywami Pisma Świętego i Tablic Mojżeszowych. Dekorację tworzą tu motywy rekejllowe, wić i liście akantu, ornamenty małżowinowe. Tonacja barwna dekoracji malarskiej oscylująca -w barwach pastelowych (róże, beże, szarości z rozbieleniami, żółcie) pięknie koresponduje z kolorystyką ołtarzy i ich złocieniami.
Elementem dominującym jest ołtarz główny przyciągający wzrok bogactwem dekoracji architektonicznej i rzeźbiarskiej.
Ołtarz główny przyciąga wzrok bogatą dekoracją architektoniczną i rzeźbiarską. Jest ołtarzem przyściennym, architektonicznym o wysokiej podstawie dekorowanej prostokątnymi, profilowanymi płycinami. Pomiędzy kolumnami umieszczone są rzeźby św. Dominika, Tomasza z Akwinu, Jacka i Franciszka – najwybitniejszych przedstawicieli zakonu Dominikanów. W retabulun znajduje się obraz "Matki Boskiej z Dzieciątkiem" z połowy XVII wieku o wysokich walorach artystyczno – estetycznych. Wokół obrazu bogate obramienie tworzy dekoracyjny motyw lambrekinu zwieńczony palmetą osadzona na gzymsie imitującym w całości koronę. Górna kondygnację tworzy ścianka flankowa po bokach wolutami, u góry zakończone przerywanym gzymsem. Pośrodku widnieje obraz patrona świątyni "Św. Mikołaja" z XVIII wieku. Szczyt ołtarza stanowi Gołębica Ducha Św. Wśród promieni. Różnorodność form oraz ich bogactwo uzyskano dzięki wprowadzeniu charakterystycznych ornamentów. Zdobiących ołtarz, są to motywy kratki romboidalnej, kampanul oraz wolutowo wijących się liści akantu. Wszystko utrzymane jest w tonacji zielono brązowej, różowo brązowej przemieszane z żółcią i połączone ze złoconymi elementami rzeźbiarskimi. Dwa boczne ołtarze, jeden z nich jest p.w. Chrystusa Ukrzyżowanego, a drugi przedstawia św. Józefa. Umieszczone są przy filarach ściany tęczowej gdzie reprezentują dzieła rokokowej sztuki snycerskiej z 2 połowy XVIII w. Zgodnie z założeniami tej epoki architektura ołtarzy podporządkowana została dekoracji dominującymi motywami rokejllowymi o fantazyjnych i wybujałych kształtach. Dzięki kompozycji rzeźbiarsko – snycerskiej możemy oglądać rzeźbę Chrystusa Ukrzyżowanego, czy św. Józefa z Dzieciątkiem wśród ornamentów tworzący układ asymetryczny o płynnych i miękko wygiętych liniach. Kolorystyka utrzymana w odcieniu jasnobeżowym (prawdopodobnie wtórna) wzbogacona złoconymi i srebrnymi elementami dekoracyjnym.
Materiały:
G. Żurawicka: Zamojski Kwartalnik Kulturalny Nr 1-2, Wyd. WDK, Zamość 1997r.
