Spotkanie okolicznościowe poświęcone kolejnej rocznicy Wielkiej Rewolucji Francuskiej, nie może się odbyć jako bezpośrednie, zwłaszcza w warunkach Istniejącej pandemii COVID-19 i przy trwających pracach remontowych budynku Syndykatu Rolnego (siedziba Fundacji).
Zarząd Fundacji Kultury i Przyjażni Polsko – Francuskiej im. Krystyny i Stefana Du Chateau pragnie zatem, przedstawiając okolicznościowy materiał poświęcony zaangażowaniu Francji w sprawy polskie w skojarzeniu z stuleciem RP oraz wojny polsko-bolszewickiej w trybie online, uczcić godnie Francję i jej ówczesne działania na rzecz Polaków i Polski.
Przy tej okazji informujemy, że od dnia 7 marca 2020 roku Fundacja jako OPP działa pod nadzorem nowej Rady Honorowej VI kadencji, w skład której wchodzą, zgodnie ze statutem, nw. osoby:
Paweł du Château (Przewodniczący Rady)
Dorota Stronkowska (Wiceprzewodnicząca Rady)
Justyna Wojtiuk (Sekretarz Rady)
Emilia Feliksiak (Członek Rady)
Zofia Dragan (Członek Rady)
Wioletta Pietrusiewicz (Członek Rady)
Elżbieta Bednarek (Członek Rady)
Jan Nowak (Członek Rady)
Anna Jedlińska-Goławska (Przewodnicząca Komisji Rewizyjnej)
Czesław Podgórski (Sekretarz Komisji Rewizyjnej)
Z racji remontu siedziby Fundacji pocztę prosimy kierować na 22-500 Hrubieszów, box 81.
***
100-lecie Bitwy Warszawskiej – co Francuzi zrobili dla Polaków i Polski
Fundacja Kultury i Przyjaźni Polsko-Francuskiej im. małżonków Stefana i Krystyny du Chateau pragnie niniejszym przypomnieć, przy okazji kolejnej rocznicy Wielkiej Rewolucji Francuskiej (14 lipca) w odniesieniu do stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości (11 listopada 1918r), szereg działań Francji na rzecz spraw polskich w okresie I wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej 1920 roku (w tym wsparcie polityczne Aleksandra Milleranda – premiera Francji w okresie od 20 stycznia do 23 sierpnia 1920 i jej późniejszego prezydenta – do 11 czerwca 1923r).
Rozpoczęta 28 lipca 1914 roku wojna światowa, w której wystąpili przeciw sobie sprawcy rozbiorów I Rzeczypospolitej (Niemcy i Austro-Węgry ó Rosja), niosła nadzieję na przywrócenie niepodległości Polski.
Konflikt między Ententą (Trójporozumieniem), Wielką Brytanią, Francją, Rosją oraz Serbią, Japonią, Włochami (od 1915r) i Stanami Zjednoczonymi (od 1917r), a państwami centralnymi (Trójprzymierzem), tj. Austro-Węgrami i Niemcami, wspieranymi przez Imperium Osmańskie (Turcję) oraz Bułgarię, stał się dla polskich organizacji we Francji podstawą działań politycznych i wojskowych.
Zawiązany 31 lipca 1914 roku w Paryżu Komitet Wolontariuszy Polskich (Le Comité des Volontaires Polonais – jego główni działacze to: W. Gąsiorowski, J. Danysz, B. Motz), rozpoczął starania na rzecz wsparcia militarnego Ententy, będąc organizatorem polskich oddziałów ochotniczych przy armii francuskiej (Bajończycy, Rueilczycy) bazujących na członkach działających we Francji związków „Strzelca” i „Sokoła” – robotnikach oraz studiującej młodzieży. Niestety, interwencja ambasady rosyjskiej (sojusznik Ententy) wstrzymała nabór do tworzonego „Legionu Bajońskiego”. Oddział „Bajończyków” (ok. 200 ludzi) po stratach w walkach w Szampanii skierowano do Dywizji Marokańskiej jako 2 kompanię batalionu C, 1. pułku Legii Cudzoziemskiej, którą to po kolejnych stratach w bitwie pod Souchez w dniu 16 czerwca 1915 roku – rozformowano. „Rueilczycy” (ok. 250 ludzi) – Polacy, w większości obywatele austrowęgierscy i niemieccy, wcielani byli do różnych tyłowych pododdziałów francuskiej Legii Cudzoziemskiej, a po interwencji Georgesa Clemenceau włączeni zostali do 2. pułku marszowego Legii. Większość tych ochotników później przeszła do składu powołanej w 1917 roku Armii Polskiej we Francji.
Plan stworzenia oddziałów polskich we Francji był skutkiem ogłoszonej 5 listopada 1916 roku proklamacji cesarzy Niemiec i Austro-Węgier, w której pojawiła się obietnica odbudowy Królestwa Polskiego. W rzeczywistości państwom centralnym chodziło o pozyskanie polskiego rekruta (Polnische Wermacht) za pośrednictwem powołanej 15 października 1917 roku Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego, która to dnia 7 października 1918 roku proklamowała niepodległość Polski.
Na zmianę sytuacji wpływ miała też rewolucja lutowa w Rosji: 27 marca 1917r Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich wydała ‘Orędzie do narodu polskiego’ w którym potwierdzono prawo Polaków do niepodległości, a rosyjski Rząd Tymczasowy dnia 29 marca 1917r opowiedział się za utworzeniem Polski w militarnym sojuszu z Rosją, w jej etnicznych granicach (ustalonych po wojnie). Państwa Ententy musiały zareagować na te fakty politycznie i wojskowo.
Do urzeczywistnienia idei niepodległościowej, ale także postawienia sprawy polskiej na arenie międzynarodowej, walnie przyczynili się politycy narodowej demokracji na czele z Romanem Dmowskim, oraz pianista Ignacy Jan Paderewski i Wacław Gąsiorowski, prezes zachodnio-europejskiego Związku Sokolstwa Polskiego. Dwu ostatnich po przystąpieniu do wojny Stanów Zjednoczonych w kwietniu 1917 roku aktywnie wspierało organizacje polonijne w USA organizujące zaciąg Polaków do przyszłej armii polskiej we Francji.
Analizy wskazywały na duży napływ ochotników, dlatego władze francuskie zdecydowały o utworzeniu odrębnej formacji wojskowej z polską symboliką, ale pod francuską komendą. Jej aktem założycielskim był dekret prezydenta Raymonda Poincaré z 4 czerwca 1917 roku o utworzeniu Armii Polskiej we Francji. Spodziewany zaciąg ochotników we Francji okazał się niewystarczający, jednak rekrutacja za oceanem – w USA, Kanadzie, Brazylii i Argentynie – przyniosła oszałamiające rezultaty. W kilka miesięcy do komisji rekrutacyjnych, a następnie obozów szkoleniowych zgłosiło się ponad 26 tys. ochotników. Ich przygotowanie i przewiezienie do Europy musiało potrwać, dlatego Komitet Narodowy Polski i jego agendy zintensyfikowały zaciąg polskich cywilów w innych państwach europejskich (w Anglii i Holandii), a także żołnierzy z rosyjskiego korpusu ekspedycyjnego w Grecji oraz jeńców z armii austrowęgierskiej we Włoszech (przybyło 32 tys. ochotników). Misja Wojskowa Francusko-Polska (La Mission militaire franco-polonaise) – została utworzona 8 czerwca 1917 roku, jako jedna z komórek organizacyjnych francuskiego Ministerstwa Wojny w Paryżu, do kierowania rekrutacją i pracami nad organizacją autonomicznej Armii Polskiej we Francji. Szefem misji był gen. dyw. Louis Archinard. Tworzonym polskim pułkom wręczono sztandary ufundowane przez miasta: Paryż, Nancy, Verdun i Belfort, a armii – sztandar ufundowany przez papieża Benedykta XV.
Działający w latach 1914-1917 w zaborze rosyjskim (w Warszawie, a po zajęciu jej przez Niemców – w Piotrogrodzie) Komitet Narodowy Polski (KNP) z prezesem Romanem Dmowskim, został 15 sierpnia 1917r reaktywowany w Lozannie (Szwajcaria) z siedzibą w Paryżu. KNP we wrześniu 1917 roku został uznany przez państwa Ententy jako przedstawicielstwo narodu polskiego oraz prawowita władza polityczna Polski. Komitet Narodowy Polski sprawował od 23 lutego 1918 roku kontrolę polityczną nad Wojskiem Polskim i powierzył dowodzenie nim naczelnemu wodzowi – zaprzysiężonemu dnia 6 października 1918 roku w Nancy, generałowi Józefowi Hallerowi, podporządkowując mu zarazem formacje polskie spoza Francji. Były to: polska dywizja gen. Żeligowskiego na Kubaniu, polska dywizja płk. Rumszy na Syberii i polski oddział (nieliczny) na Murmaniu. Przeciwdziałało to propagandzie szerzonej przez niemiecko-austriackie „Królestwo Polskie” o ‘nowej polskiej legii cudzoziemskiej’.
Szczególnym akcentem zawieszenia broni w 1918 roku było reprezentowanie Polski przez Błękitną Armię na defiladzie zwycięstwa, pod Łukiem Triumfalnym w Paryżu, którą odbierał gen. Haller stojąc u boku zwycięskich wodzów Ententy marszałków: francuskich – Ferdinanda Focha i Philippe’a Pétain’a; angielskiego – Douglasa Haiga oraz amerykańskiego generała Johna Pershinga.
Mimo zakończenia wojny rozbudowa Armii Polskiej we Francji trwała. Do wiosny 1919 roku pod bronią i w procesie szkolenia było już ok. 76 tys. żołnierzy, którzy tworzyli, w ramach dwu korpusów, sześć dywizji strzelców pieszych, trzy pułki kawalerii, siedem pułków artylerii, pułk artylerii ciężkiej, pułk czołgów, siedem eskadr lotniczych oraz pododdziały saperskie, łączności i kolejowe.
O sile formacji, która miała przyczynić się do obrony odrodzonej Rzeczpospolitej przed Rosją Radziecką w 1920 roku, stanowiło nie tylko francuskie uzbrojenie, ale także francuska kadra oficerska i techniczna. Wartość i jakość utworzonej we Francji polskiej siły zbrojnej pokazuje również operacja przetransportowania jej do Polski. Niemcy, którzy się obawiali, że transport morski armii gen. Hallera do Gdańska może stać się zarzewiem większego konfliktu w Europie Środkowej, przystali jedynie na przerzucenie jej przez swoje terytorium koleją (co zresztą utrudniali). Inna sprawa, że ilość żołnierzy i sprzętu spowodowała, że transport armii do Polski trwał aż trzy miesiące (14. IV – 3 VI. 1919r).
Dodatkowym elementem wsparcia ze strony Francji dla II Rzeczypospolitej była Francuska Misja Wojskowa w Polsce (La Mission militaire française en Pologne) – mająca wspierać Wojsko Polskie po zakończeniu I wojny światowej. Celem było zapewnienie pomocy w czasie wojny polsko-bolszewickiej (1919-1921), oraz stworzenie silnego polskiego wojska jako sojusznika Francji przeciw Niemcom. Był to organ doradczy składający się z około 400 oficerów francuskich dołączonych do sztabów polskich jednostek na różnych poziomach. Chociaż misja francuska była mała liczebnie, jej wpływ był znaczący dla poprawy organizacji i logistyki w polskim wojsku, będącym konglomeratem sił zbrojnych dotychczasowych zaborców i niepodległościowych jednostek ochotniczych.
Ponadto Francja dostarczała Polsce broń za pieniądze i na kredyt. Do Polski wysyłano zarówno karabiny francuskie, jak też zdobyczne niemieckie Mausery. Transporty wiozły sprzęt uzyskany przez działającą w latach 1919-1920 Polską Misję Wojskową i Zakupową we Francji, która dokonywała też transakcji w innych państwach, m.in. we Włoszech i Wielkiej Brytanii. Pociągi ze sprzętem wyruszały z bazy w Ambronay we Francji i jechały do Polski przez północne Włochy, Austrię i Czechosłowację, zanim ta wstrzymała ich przejazdy. Poza Ambronay, francuskie transporty do Polski z Koblencji jechały przez Niemcy. Trzecia trasa tych transportów rozpoczynała się w Is-sur-Tille i biegła przez Włochy, Szwajcarię i Niemcy. Co ciekawe, jeden transport francuskiej broni został wysłany do Polski latem 1920 roku z greckich Salonik przez Rumunię.
Możliwości militarnego wsparcia Polski walczącej z bolszewikami były w sierpniu 1920 r. ograniczone, bo również Austria – podobnie jak Niemcy i Czechy – zablokowała możliwość tranzytu uzbrojenia. Ustały więc jego dostawy z Francji drogą lądową. Szlak morski też był niepewny, bo Polska nie miała jeszcze własnego portu i statki z zaopatrzeniem musiały być rozładowywane w Wolnym Mieście Gdańsk. Tymczasem tego rozładowania odmówili tamtejsi dokerzy, którzy sympatyzowali z bolszewikami. Jednak dowodzący stacjonującymi tam siłami brytyjskimi generał Richard Haking rozkazał, aby zrobili to za nich jego żołnierze.
Alexandre Millerand – był ministrem wojny w latach 1912–1913 i 1914–1915, oraz premierem Francji od 20 stycznia do 23 sierpnia 1920. Po ustąpieniu Paula Deschanela został wybrany prezydentem republiki i był nim w okresie od 23 września 1920 do 11 czerwca 1924.
Nie sposób jest ocenić całości działań dyplomatycznych premiera Francji – Aleksandra Milleranda w rozgrywce prowadzonej przez bolszewików w sierpniu 1920 r. z brytyjskim premierem. David Lloyd George robił wszystko, co w jego mocy, aby Polska wpadła w ręce bolszewików (planował m.in. zmianę rządu polskiego i odsunięcie Piłsudskiego od władzy) i trzeba było twardego francuskiego NON! (NIE!), grożącego zerwaniem stosunków Londyn-Paryż, na spotkaniu w zamku Lympne, gdy brytyjski polityk w trakcie rozmów z francuskim premierem Alexandrem Millerandem chciał go za wszelką cenę przekonać, że najwyższa pora porzucić Polaków i podzielić się wpływami w Europie z Leninem i Rosją, nie widząc narastającego stamtąd zagrożenia.
Po traktacie pokojowym z Trianon (4 czerwca 1920r) węgierski przemysł zbrojeniowy znalazł się pod kontrolą Komisji Sojuszniczej. Jednak dzięki przychylności tej Komisji (ważna rola Francji i jej premiera – Aleksandra Milleranda) Węgrzy mogli nadal produkować oraz wysyłać do Polski amunicję strzelecką i artyleryjską, a także inne materiały wojenne. Ogromna jej dostawa dotarła na dworzec w Skierniewicach 12 sierpnia 1920 r., gdy ważyły się losy bitwy o Warszawę. Ogółem, w ciągu całego roku 1920, z Węgier dostarczono dla polskiego wojska m.in. 48 mln sztuk naboi do Mauserów, 13 mln sztuk do Manlicherów oraz 30 tys. karabinów Mauser.
18. bitwa świata czyli wygrana „Bitwa Warszawska” 13-15 sierpnia 1920 roku, w połączeniu z kontruderzeniem znad Wieprza, nie tylko rozbiły bolszewickie wojska Frontu Zachodniego pod wodzą gen. Michaiła Tuchaczewskiego (zwanego „Czerwonym Napoleonem”), ale zmieniły losy tej wojny i uchroniły Europę przed bolszewikami. Znaczącym przyczynkiem do tej klęski było zakończone niepowodzeniem oblężenie Lwowa i Zamościa przez siły 1 Armii Konnej gen. Siemiona Budionnego (nie zdążyła przyjść z pomocą wojskom Tuchaczewskiego pod Warszawą), której siła bojowa została osłabiona i złamana w całodniowej „Bitwie pod Komarowem” 31 sierpnia 1920 roku. 1 Dywizja Jazdy płk. Juliusza Rómmla walczyła z dwoma dywizjami jazdy Konarmii, które zostały rozbite, tracąc 2/3 swego stanu osobowego. Straty strony polskiej to ok. 300 poległych i rannych (20% stanu bojowego Dywizji) i 500 koni. Największe straty były w 9. pułku ułanów – 120 poległych i rannych, w tym trzech dowódców szwadronów.
W bitwie tej wyróżnił się I dywizjon 1 pułku szwoleżerów wchodzącego w skład Błękitnej Armii gen. Józefa Hallera, który w październiku 1920 otrzymał nazwę 2 Pułk Strzelców Konnych i został mu przydzielony garnizon w Hrubieszowie, zatem można mówić o jego stuleciu jako jednostki bojowej. Dywizjon ten został sformowany w 1918 we Francji i 26 kwietnia 1919 przetransportowany do Chełma. W maju tego roku został wysłany na front polsko-rosyjski i następnie wziął udział w wielu walkach z Armią Czerwoną – głównie z konnicą gen. Siemiona Budionnego. Jego tradycje przejął 2. Hrubieszowski Pułk Rozpoznawczy im. mjr. Henryka Dobrzańskiego „HUBAL”, o czym warto pamiętać.
Nie zapominajmy zatem o francuskim wsparciu 100 lat temu…
Zarząd Fundacji Kultury i Przyjaźni
Polsko-Francuskiej im. Stefana i Krystyny du Chateau
– Organizacja Pożytku Publicznego
Materiały źródłowe:
- Bibliografia:
- Gepner S., „Żołnierz polski. Ubiór, uzbrojenie i oporządzenie. Okres 1832-1939.” Wyd. Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej im. płk. dypl. Mariana Porwita, Warszawa, 2014
- Kaczmarski K., Muszyński W.J., Sierchuła R., „Generał Józef Haller 1873 – 1960”, wyd. IPN, Warszawa, 2017
- Landman T., „Wybrane dziedziny aktywności Francuskiej Misji Wojskowej w latach 1919-1921 ze szczególnym uwzględnieniem kontekstu wojny polsko-bolszewickiej”, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocławskie Studia Wschodnie 22 (2018), Wrocław, 2018
- Nowak A., „Pierwsza zdrada Zachodu. 1920 – zapomniany appeasement”, Wydawnictwo Literackie, Kraków, 2015
- Sierociński J., „Armja Polska we Francji. Dzieje wojsk Generała Hallera na obczyźnie” Warszawa 1929 (Reprint ze zbiorów Centralnej Biblioteki wschodniej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego), Wojskowa Biblioteka Cyfrowa – MON, Warszawa, 2017
- Roszkowski W., „Najnowsza historia Polski 1914-1945”, T.1, „Świat Książki”, Warszawa, 2003.
- Infografia:
- https://bdsp.wp.mil.pl/u/cz.II.pdf Pasztor A., „Błękitna Armia Generała Józefa Hallera. Geneza powstania i wkład w walkę o niepodległość Polski”
- https://ciekawostkihistoryczne.pl/author/rafalkuzak/ Kuzak R., „Na Francuzów NAPRAWDĘ można liczyć. I to nie jest żaden dowcip…”
- https://dzieje.pl/ portal (wybrane ikonografie): „Europa podczas I wojny światowej”; „Narodziny II Rzeczypospolitej”; „Wojna polsko-bolszewicka”
- https://dzieje.pl/aktualnosci/komitet-narodowy-polski
- https://muzhp.pl/pl/p/247/muzeum-online Muzeum Historii Polski – online (wybrane dane)
- https://opinie.wp.pl/wojna-polsko-bolszewicka-6124252762843265c/
- https://wbh.wp.mil.pl/pl/pages/bitwa-warszawska-1920-roku-2020-06-10-qw53/
- http://www.bitwawarszawska.pl/117-ciekawostki
- https://www.wojsko-polskie.pl/bitwa-pod-komarowem/
- https://www.wojsko-polskie.pl/bitwa-warszawska/