Śmierć bliskich wiąże się z koniecznością załatwienia szeregu formalności związanych z ich majątkiem.
W każdym przypadku, bez względu czy zmarły pozostawił testament czy też dziedziczenie odbywa się na zasadach określonych bezpośrednio przez przepisy prawa cywilnego musi zostać przeprowadzony pierwszy etap sprawy spadkowej tj. stwierdzenie nabycia spadku, albo poświadczenie dziedziczenia. Zasadniczo spadkobiercy mogą wybrać albo postępowanie przed sadem albo przed notariuszem.
Są to dwie odrębne, niezależne od siebie procedury, które dają odpowiedź na to kto i w jakiej części dziedziczy po danym zmarłym. Mieć, bowiem należy na względzie to, że w stosunku do osób trzecich (np. banków, urzędów, innych podmiotów) spadkobiercą zmarłego jest ten kto legitymuje się dokumentem potwierdzającym ten fakt czyli prawomocnym postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku, albo zarejestrowanym aktem poświadczeniem dziedziczenia.
Każde postępowanie spadkowe, gdy istnieje wątpliwość, czy wcześniej nie doszło do stwierdzenia spadkobrania ( przeprowadzenia sprawy spadkowej) po określonej osobie, może być poprzedzone sprawdzeniem tego faktu w rejestrze spadkowym.
Notarialne poświadczenie dziedziczenia
Notarialne poświadczenie dziedziczenia to czynność przeprowadzona przed notariuszem, z udziałem wszystkich spadkobierców. Z czynności tej notariusz sporządza protokół i akt poświadczenia dziedziczenia, zaś wymagane dane przesyłane są do rejestru spadkowego. Jeżeli akt taki sporządzany jest przed upływem sześciu miesięcy od dnia śmierci spadkodawcy od spadkobierców musi dodatkowo odebrać oświadczenia o przyjęciu spadku ( prostym albo z dobrodziejstwem inwentarza) albo o odrzuceniu spadku oraz prześle takie oświadczenie do sądu spadku. Procedura jest szybka, nieco droższa niż postępowanie przed sądem, jednak nie w każdym przypadku notariusz będzie mógł poświadczyć dziedziczenie.
Postępowanie spadkowe przed sądem
Alternatywną drogą jest postępowanie spadkowe przed sądem. Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku składa się do sądu ostatniego miejsca pobytu zmarłego ( sąd spadku). Wniosek musi być opłacony ( 50 zł ) oraz zawierać dane wszystkich osób, które nabywają spadek, albo mogą dziedziczyć na podstawie testamentu czy też z mocy postanowień kodeksu cywilnego. Podobnie, jak w przypadku notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia, jeżeli sąd rozpoznaje wniosek przed upływem 6 miesięcy od daty otwarcia spadku odbierze również oświadczenia spadkowe ( o odrzuceniu albo przyjęciu spadku). Może być tak, że spadkobiercy nie doczekali sprawy spadkowej, wówczas uczestnikami takiej sprawy będą ich spadkobiercy. Zasygnalizować należy tę okoliczność, iż sprawa spadkowa przed sądem może zostać założona również przez osoby, które spadkobiercami nie są. Sąd, bowiem stwierdza nabycie spadku na wniosek osób, które maja w tym interes. Jest to jednak konstrukcja pojemna. Często wnioskodawcami są wierzyciele osoby zmarłej (bank, który udzielił kredytu, gmina żądająca zapłaty podatku).
W sytuacji gdy osoba, która została wskazana w postanowieniu sądu, jako spadkobierca faktycznie nim nie jest, albo jej udział w spadku jest inny można wdrożyć postępowanie o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku. Może się tak zdążyć w związku z omyłką sądu, albo wprowadzenia sądu w błąd, bądź też późniejszego ujawnienia się zdarzenia związanego ze zmianą porządku dziedziczenia (np. stwierdzenie niegodności dziedziczenia). W niektórych jednak przypadkach, gdy dotyczy to osób, które brały udział w postępowaniu spadkowym, żądanie zmiany prawomocnego postanowienia spadkowego, będzie możliwe gdy zachowany zostanie roczny termin. Terminem nie będą związane osoby, które nie brały udziału w sprawie (nie były jej uczestnikami).
Pamiętać przy tym należy, iż stwierdzeniu nabycia spadku nie daje każdemu ze spadkobierców prawa do samodzielnego dysponowania konkretną rzeczą ze spadku. Żeby ustalić komu co ma przypaść należy dokonać podziału spadku, przy czym może to odbyć się, w zależności od sytuacji, albo w postępowaniu sądowym, albo w umowie przed notariuszem, zaś w niektórych przypadkach możliwa będzie zwykła, pisemna umowa między spadkobiercami.
adwokat Magdalena Kusik-Balicka
Kancelarie Adwokatów i Radców Prawnych DĄBEK & KUSIK
22-500 Hrubieszów, ul. Rynek 36
we współpracy ze Stowarzyszeniem Sołtysów Gminy Hrubieszów w Hrubieszowie oraz Stowarzyszeniem Inicjatyw Wschodnich w Hrubieszowie