System ubezpieczeń społecznych ma charakter powszechny, co w praktyce oznacza, iż większość osób wykonujących pracę zarobkową ma obowiązek uiszczać składki na ubezpieczenia społeczne oraz związane z nimi ubezpieczenia zdrowotne.
Niektóre grupy, wśród nich najliczniejsza to osoby prowadzące działalność gospodarczą, mają prawo decydować o tym czy chcą podlegać ubezpieczeniu chorobowemu, zgłosić się do ubezpieczenia i płacić z tego tytułu składkę. Z tego funduszu wypłacane są składki na: zasiłek chorobowy, zasiłek macierzyński, zasiłek opiekuńczy oraz zasiłek rehabilitacyjny. Co do zasady podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe dla osoby prowadzącej działalność gospodarczą to kwota zadeklarowana przez przedsiębiorcę, która winna wynosić nie mniej niż 60% i nie więcej niż 250% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonego przez Prezesa GUS. W niektórych przypadkach może być stosowana podstawa niższa 30%, jednak muszą być spełnione warunki określone w przepisach (ZUS preferencyjny, ZUS plus). Osoby rozpoczynające działalność gospodarczą, w mogą w ogóle nie płacić składek na ubezpieczenia (gdy ich przychody stanowią połowę minimalnego miesięcznego wynagrodzenia. Preferencyjne warunki mogą polegać również na możliwości płacenia wyłącznie składki zdrowotnej przez pół roku od założenia działalności gospodarczej. Jednakże osoby które nie płacą składek na ubezpieczanie chorobowe, nie będą mogły korzystać ze świadczeń na wypadek choroby.
Jednakże każdy przedsiębiorca, pracownik, zleceniobiorca albo osoba współpracująca musi wiedzieć również to, iż ZUS prowadzi intensywne kontrole, które w zależności od sytuacji zmierzają albo do objęcia danej osoby obowiązkiem ubezpieczeń ( gdy dana osoba prowadzi określoną aktywność zarobkową i nie zgłosiła się do ubezpieczeń), albo wręcz przeciwnie zmierzające do ustalenia, iż dana osoba nie odpowiada warunkom do objęcia jej ubezpieczeniem ( dotyczy to w szczególności kobiet, które korzystały z zasiłków macierzyńskich, zasiłków chorobowych i zasiłków opiekuńczych). Niejednokrotnie kwestionowana jest również wysokość zadeklarowanej podstawy składek ( tak dzieje się wówczas, gdy podstawa jej wyższa od minimalnej ). Takie działanie nie znajduje wprawdzie uzasadnienia w przepisach ( o ile chodzi o osoby prowadzące działalność gospodarczą), jednakże ZUS, a także niektóre składy sądów ubezpieczeń społecznych, stoją na stanowisku, iż w sytuacji gdy podstawa składek nie znajduje odzwierciedlenia w dochodach danego przedsiębiorcy wówczas nie mam on prawa do wysokiej podstawy. Podejmowane są wówczas decyzje: ustalająca niższą wysokość podstawy składek na ubezpieczenia społeczne, a w ślad za nią decyzję ustalające niższe wysokości pobranych zasiłków oraz decyzje nakazujące zwrot pobranych świadczeń wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie.
Zasadą jest to, iż ZUS może domagać się zwrotu świadczeń pobranych za okres trzech ostatnich lat. Jeżeli świadczeniobiorca powiadomił organ rentowy o okoliczności powodującej ustanie prawa do świadczeń albo skutkującej wstrzymaniem ich wypłaty, wówczas okres za który ZUS może dochodzić zwrotu świadczeń wynosi 12 miesięcy. Decyzja zwrotowa nie może być wydana po upływie 5 lat licząc od ostatniego dnia okresu, za który pobrano nienależne świadczenie, zaś po upływie 10 lat od dnia uprawomocnienia się decyzji ustalającej wysokość należności do zwrotu następuje przedawnienie.
Kwoty nienależnie pobranych świadczeń ustalone prawomocną decyzją są potrącane z wypłacanych świadczeń z ZUS (emerytury, renty, zasiłków)albo są ściągane zgodnie z przepisami o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Można złożyć do ZUS wniosek o odstąpienie od żądania zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, o odroczenie terminu ich płatności albo o rozłożenie je na raty uzasadniając to szczególnymi okolicznościami ewentualnie gdy kwota nienależnie pobranych świadczeń nie przewyższa kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Zwrot świadczeń nienależnych może również obciążyć płatnika składek (pracodawcę, zleceniodawcę, albo inny podmiot), jeżeli to płatnik przekazał nieprawdziwe dane mające wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość.
adwokat Magdalena Kusik-Balicka
Kancelarie Adwokatów i Radców Prawnych DĄBEK & KUSIK
22-500 Hrubieszów, ul. Rynek 36
we współpracy ze Stowarzyszeniem Sołtysów Gminy Hrubieszów w Hrubieszowie oraz Stowarzyszeniem Inicjatyw Wschodnich w Hrubieszowie
Zobacz też:
Porady prawne: Odszkodowania dla przedsiębiorców w związku z pandemią w Trybunale Konstytucyjnym
Porady prawne: Odszkodowania dla przedsiębiorców w związku z pandemią w Trybunale Konstytucyjnym
Lykoland
