2 marca 2020 roku w Zespole Szkół nr 1 w Hrubieszowie odbyło się uroczyste odsłonięcie tablicy pamiątkowej poświęconej działaczowi Podziemnej Organizacji Młodzieży Polskiej (POMP) – byłemu uczniowi Technikum Mechanicznego – Bronisławowi Sarzyńskiemu „Kmicicowi”.
Jak podaje Instytut Pamięci Narodowej – podziemne organizacje młodzieżowe stanowiły ważny element tzw. II (antykomunistycznej) konspiracji. Były one spontaniczną odpowiedzią na niszczenie przez komunistów niezależności i niepodległości Państwa Polskiego oraz wartości chrześcijańskich. Młodzi mieszkańcy Lubelszczyzny także przyłączyli się do tych działań (…) Podziemna Organizacja Młodzieży Polskiej (POMP) działała od września 1949 r. do sierpnia 1950 r.
Nowa władza była surowo nastawiona do rolników mających więcej ziemi. Nazywano ich kułakami. Partia twierdziła, że dają oni zły przykład mniejszym gospodarstwom. Powstało nawet takie hasło: na kułaka tylko kułaka. Patrzyliśmy na to, jak niszczy się rolnictwo, walczy się z Kościołem, religią, wypacza się historię, a wpaja się młodzieży szkolnej ideały komsomołu.
W odpowiedzi na te represje w 1949 r. (daty dokładnej nie znam), chyba w sierpniu lub wrześniu, z inspiracji Bronisława Sarzyńskiego ps. „Wichura”, później „Kmicic”, powstała organizacja niepodległościowa, która przyjęła nazwę Podziemna Organizacja Młodzieży Polskiej. Zastępcą zostali Zygmunt Urbaniak i Zygfryd Kuźmiński. Przysięgę składałem u Józefa Borzęckiego, który mieszkał na stancji przy ul. 3 Maja w Hrubieszowie. Na ścianie był zawieszony krzyż. Przykładając palec prawej ręki złożyłem przysięgę na wierność organizacji, której celem była nieugięta walka z komunizmem panującym w Polsce. Jako hasło organizacyjno-programowe przyjęto słowa: „Wiara, Niezawisłość, Wolność”. Natychmiast po zawiązaniu organizacji zaczęto rozwieszać plakaty oraz ulotki przeciwko ustrojowi komunistycznemu. Pisano „precz ze Stalinem i jego kołchozami”, piętnowano terror ubecki, walkę z Kościołem i wiarą oraz zakłamaną propagandę. Ulotki pojawiły się w Czortowicach, Wojsławicach, Żwiatowie oraz Hrubieszowie. 20 grudnia 1949 r., w rocznicę urodzin Józefa Stalina, Bronisław Sarzyński, Zygmunt Urbaniak i Zygfryd Kuźmiński zniszczyli dekorację na cześć Stalina wywieszoną przed gmachem na zewnątrz naszego gimnazjum, umieszczoną w oknie klatki schodowej. Wielkich rozmiarów portret Stalina uderzony cegłą klinkierową rozleciał się na drobne kawałki. Zniszczono w tym samym czasie wielki transparent na frontonie Urzędu Skarbowego oraz transparent wywieszony na Inspektoracie Szkolnym. Akcja ta była w tym czasie tak duża, że postawiła na nogi UB, MO i ORMO na terenie całego powiatu hrubieszowskiego oraz tomaszowskiego. Po akcji ulotkowej Bronisław Sarzyński oznajmił, że Podziemna Organizacja Młodzieży Polskiej przechodzi do akcji czynnej – do rozbrajania MO i ORMO w celu zdobycia broni. W lipcu 1950 r. Bronisław Sarzyński wyjechał na stałe do Szczecina, a dowództwo organizacji przekazał Tadeuszowi Pachli. Przekazał mu także powielacz i wykonane już ulotki oraz całe archiwum. Z całą mocą już po wielu latach muszę stwierdzić, że organizacja miała charakter militarny związany z walką o wolną i suwerenną Polskę, a ulotki i listy z pogróżkami były tylko ostrzeżeniem, gdyż przez cały czas gromadziliśmy broń do walki orężnej, która była celem statutowym naszej organizacji. Chcę wspomnieć, że Bronisław Sarzyński posiadał pistolet VIS, ja natomiast miałem pistolet Nagant nr 4734, siedmiostrzałowy.
Podsumowując, wydarzenia związane z działalnością organizacji chcę stwierdzić, że ulotki, jakie były rozwieszane w wielu miejscowościach, dodawały społeczeństwu otuchy, wiary i nadziei. Świadczyły o tym, że istnieje jeszcze w kraju jakaś siła, która jest w stanie przeciwstawić się systemowi, który zniewala Polskę – wspomina Kpt. Tadeusz Kosik „Zapałka” w wywiadzie, który odnajdziemy w Ogólnopolskim Kwartalniku „WYKLĘCI” nr 3(15) lipiec – wrzesień 2019 r.
Odsłonięcia tablicy ufundowanej przez IPN dokonał Starosta Hrubieszowski – Maryla Symczuk, Dyrektor Biura Organizacji i Budżetu Urzędu Marszałkowskiego – Sebastian Paul oraz Kierownik filii Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego w Zamościu – Mariusz Tłuczek.
Tablica została poświęcona przez zaprzyjaźnionych księży. Uroczystość odsłonięcia tablicy połączona została z obchodami Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych, święta, które jest wyrazem hołdu dla żołnierzy drugiej konspiracji za świadectwo męstwa, niezłomnej postawy patriotycznej i przywiązania do tradycji patriotycznych, za krew przelaną w obronie Ojczyzny (…). Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych to także wyraz hołdu licznym społecznościom lokalnym, których patriotyzm i stała gotowość ofiar na rzecz idei niepodległościowej pozwoliły na kontynuację oporu na długie lata” powiedział Lech Kaczyński. Pamięć o Żołnierzach Wyklętych przywrócono dopiero po kilkudziesięciu latach, dzięki staraniom wielu osób: rodzin, dawnych towarzyszy broni, dziennikarzy, naukowców i społeczników. Wraz z rosnącym zainteresowaniem historią podziemia niepodległościowego pojawiła się potrzeba godnego upamiętnienia tysięcy ludzi, którzy za swoją postawę zapłacili wysoką – nieraz ostateczną cenę – czytamy na stronie IPN.
Uroczystą akademię, na którą składały się recytacje i wokalne prezentacje, przybliżające ideę walki i niezłomną postawę żołnierzy zaprezentowała młodzież naszej szkoły przygotowana pod kierunkiem nauczycieli – Pana Leszka Tarnawskiego i Pana Krzysztofa Mazura.
Dyrektor lubelskiego Oddziału IPN Lublin – Pan Marcin Krzysztofiki i Dyrektor szkoły – Pan Marek Kozielewicz przypomnieli historię Bronisława Sarzyńskiego. Urodził się 10 XI 1931 w Szpikołosach k. Hrubieszowa. Był on absolwentem Wydziału Mechanicznego Politechniki Gdańskiej i studentem Wydz. Matematyczno – Fizycznego i Wydz. Filozofii Uniwersytetu Gdańskiego. Od VI 1946 do IV 1947 sprawował funkcję łącznika i zwiadowcy oddziału WiN pod dowództwem Alojzego Smaleja (ps. Witold). W roku 1949–1950 (w czasie nauki w Technikum Mechanicznym w Hrubieszowie został przywódcą Podziemnej Organizacji Młodzieży Polskiej w Hrubieszowie. Od VIII 1950 pracował jako ślusarz w Fabryce Okuć Metalowych w Szczecinie, a w IX 1950 został aresztowany przez UB, konwojowany do Hrubieszowa. W nocy 3/4 IX 1950 wyskoczył z pędzącego pociągu.16 II 1951 został aresztowany podczas obławy grupy operacyjnej UB-KBW w okolicy Białegostoku, następnie więziony w ZK w Białymstoku, a potem w Lublinie. 27 VI 1951 skazany wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Lublinie na 12 lat więzienia, osadzony w ZK we Wronkach, następnie w Strzelcach Opolskich, w 1956 zwolniony na mocy amnestii. 1956–1960 prowadził warsztat mechaniczny w Szczecinie, następnie w Olsztynie, od 1960 w Gdyni. Od 1968 pracował jako nauczyciel w III LO w Gdańsku-Nowym Porcie. W VIII 1980 podjął pracę w IX LO w Gdańsku.Od IX 1980 w „S”, założyciel „S” w IX LO. Od II 1981 przewodniczący Regionalnej Sekcji Oświaty i Wychowania „S”, od IV 1981 wiceprzewodniczący Krajowej Rady Sekcji Oświaty i Wychowania „S”; uczestnik rozmów z przedstawicielami Ministerstwa Oświaty i Wychowania ws. Karty Nauczyciela; w 1981 współzałożyciel niezależnego pisma oświatowego „Wiatr od Morza”. 13–16 XII 1981 był współorganizatorem strajku w Stoczni Gdańskiej, członkiem Krajowego KS. W II 1982 nawiązał współpracę z Eugeniuszem Szumiejką i Bogdanem Borusewiczem. Został również współpracownikiem Ogólnopolskiego Komitetu Oporu, 1982–1988 RKK „S” w Gdańsku. W 1982 w swoim domu w Małym Kacku w Gdyni ukrywał B. Borusewicza i Alinę Pienkowską, następnie na potrzeby RKK zbudował drukarnię, w której do 1988 drukował (m.in. z synem Jarosławem Sarzyńskim i Bogdanem Borusewiczem) komunikaty, ulotki, książki, karty okolicznościowe. W 1987 był wydawcą i drukarzem podziemnej edycji pisma „Wiatr od Morza”.W XII 1988 wyjechał z rodziną do USA i został zatrudniony w zakładach EDRO w Los Angeles na stanowisku konstruktora. 30 VIII 2000 mianowany przez prezydenta RP podporucznikiem Wojska Polskiego. W 2002 wrócił do Polski. Zmarł 5 IX 2003 w Gdyni – podają źródła historyczne.
Dyrektor szkoły wręczył też zachowane w szkole 70 – letnie świadectwo (VI 1950 r.) Pana Tadeusza Kosika – działacza Podziemnej Organizacji Młodzieży Polskiej Pani Helenie Kosik – wdowie po Tadeuszu Kosiku.
W uroczystości uczestniczyli znamienici goście. Wojewodę Lubelskiego reprezentował Dyrektor Biura Organizacji i Budżetu – Pan Sebastian Paul, Marszałka Województwa Lubelskiego reprezentował Pan Mariusz Tłuczek – kierownik filii Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego w Zamościu, Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej – Dyrektor Oddziału IPN Lublin – Pan Marcin Krzysztofik oraz Pan Rafał Drabik i Pan Jacek Romanek, Starosta Hrubieszowski – Pani Maryla Symczuk, Przewodnicząca Rady Powiatu – Pani Aneta Karpiuk wraz z radnymi, Członek Zarządu Powiatu – Pani Marcelina Pogódz-Kukiełka, Dyrektor Wydziału Edukacji – Pan Dariusz Czujkowski, Przewodnicząca Rady Miasta – Pani Anna Naja, Burmistrz Miasta Hrubieszowa – Pani Marta Majewska. 25 Batalion Lekkiej Piechoty Zamość reprezentował Ppłk Wojciech Brykner, Dowódca 2. Hrubieszowskiego Pułku Rozpoznawczego płk Jakub Garbowski oraz ppłk Mirosław Biszczat, Komendant Powiatowy Policji podinspektor Ryszard Wasiak, Komendant Straży Granicznej ppłk Dariusz Łopocki, Komendant Państwowej Straży Pożarnej st. kpt. Piotr Gronowicz, Komendant Straży Miejskiej – Pan Tadeusz Wdowiak, Nadleśniczy Nadleśnictwa Strzelce – Pan Mariusz Nagadowski, Księża Parafii pw. MBNP – Ks. Prałat Andrzej Puzon, Parafii Św. Mikołaja – Ks. Grzegorz Szlązak, Parafii pw. Ducha Św. – Ks. Marek Giergiel, Parafii prawosławnej pw. ZNMP – Ks. Jan Kot, Wicedyrektor I LO im. Stanisława Staszica – Pan Jarosław Grzeszczuk, Wicedyrektor Powiatowego Zespołu Placówek Szkolno -Wychowawczych – Pani Edyta Targońska. Środowisko Żołnierzy 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej w Hrubieszowie reprezentowali: Pan Wacław Mucha, Pani Lucyna Mosiądz reprezentująca Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Zamość, Pan Ryszard Płonkowski – przedstawiciel Polskiej Młodzieży Walczącej, Pani Maryla Mielniczuk, Pani Stanisława Pisiewicz, „Solidarność” reprezentowała Pani Jadwiga Mazur, Pani Helena Kosik – żona Tadeusza Kosika ,,Zapałka” (zm. 07.10.2018) członka POMP, Komendant Hufca Hrubieszów – Związek Harcerstwa Polskiego – Pani Anna Kozar. Hrubieszowskie Środowisko Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej – Pan Bogumił Jakubowski – Jednostka Strzelecka 2020 im. 15 Pułku Piechoty „Wilków”, Przewodnicząca Rady Rodziców – Pani Edyta Piwko.
Na szkolnym korytarzu pojawiła się także wystawa okolicznościowa przygotowana przez IPN, poświęcona działalności konspiracyjnej. Uroczystość przebiegała w podniosłej i wzruszającej atmosferze.
Opracowanie: Społeczność szkolna ZS nr 1 w Hrubieszowie
fot. UM Hrubieszów, ZS nr 1 / Daniel Buchowiecki
Zobacz też:
WIADOMOŚCI – Hrubieszowskie Obchody Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych
SPORT – Tropem Wilczym – pobiegli, by uczcić pamięć Żołnierzy Wyklętych