Umowa o pracę to podstawowy i najbardziej chroniący prawa pracownika sposób wykonywania zatrudnienia.
Ustawodawca i orzecznictwo sądów, w tym Sądu Najwyższego, wskazują na prymat umowy o pracę. Nie jest dozwolone zawierania umów cywilnoprawnych tam, gdzie spełniane są warunki do zawarcia umów, o jakich stanowi kodeks pracy.
Państwowy Inspektor Pracy ma prawo występowania, w imieniu pracownika, do sądu pracy o ustalenie istnienia stosunku pracy, jeżeli w wyniku kontroli okaże się, że dana relacja, nazwana przez strony np. zleceniem faktycznie odpowiada przesłankom umowy o pracę. Prawo wystąpienia z pozwem przysługuje również osobie, która nie jest pracownikiem, ale wykonuje zatrudnienie na zasadach takich jak pracownik.
Czytaj: Porady prawne: Prawo do zasiłki pogrzebowego
Przyjmuje się, że charakterystycznymi cechami stosunku pracy jest: odpłatne, osobiste wykonywanie pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy, pod kierownictwem pracodawcy (podporządkowanie), w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę. Przy czym zwykle to podporządkowanie i osobiste wykonywanie pracy cechuje umowę o pracę. Dla odróżnienia umowa zlecenia może być realizowana nieosobiście, przez osoby trzecie, jeżeli umowa tego nie wyklucza i nie ma w niej podporządkowania – zleceniobiorca, może wykonywać swoje czynności, jak chce, gdzie chce i kiedy chce.
Zauważyć jednak należy, że nie w każdym przypadku zawarcia na piśmie umowy i nazwanie ją umową o pracę skutkować będzie uznaniem istnienia stosunku pracy. Sąd Najwyższy dopuszcza, bowiem dokonywanie przez ZUS oceny ważności czynności prawnych, sprawdzanie czy nie są to czynności pozorne, sprzeczne z prawem i z zasadami współżycia społecznego czy też mające na celu obejście przepisów prawa.
Czytaj: Prawo: Renta rodzinna dla dziecka
W praktyce w wyniku kontroli ZUS, może stwierdzić, że nie istnieje obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznych emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu i chorobowemu. Zwykle zdarza się tak przy kontroli: zasiłków chorobowych, zasiłków macierzyńskich, zasiłków opiekuńczych czy też rehabilitacyjnych, czyli wszędzie tam, gdzie ZUS ma obowiązek wypłaty świadczeń z ubezpieczeń społecznych.
Bardzo często weryfikowane są umowy o pracę, jeżeli:
- zawierane z kobietami w ciąży,
- w których ustalane są wyższe, niż przeciętne wynagrodzenia za pracę,
- zawieranie wielu umów, w tym samym czasie,
- jeżeli w niedługim czasie po zawarciu umowy dochodzi do zdarzenia ubezpieczeniowego np. choroby,
- występują długie, albo następujące po sobie okresy wypłaty zasiłków.
Zobacz: Prawo: Becikowe na nastolatka?
W toku kontroli organ rentowy bada nie tylko dokumentację związaną z nawiązaniem zatrudnienia: umowę o pracę, zakres czynności, kwestionariusz osobowy, zaświadczenie lekarskie o braku przeciwskazań do wykonywaniu pracy, szkolenie BHP, ale również dokumenty, materiały wytworzone przez pracownika w toku wykonywanych obowiązków pracowniczych. Sposób potwierdzania obecności, w pracy, sposób sprawowania kontroli nad pracownikiem i inne okoliczności mogące potwierdzić fakt wykonywania pracy.
W sytuacji wydania niekorzystnej dla pracownika decyzji, pracownik powinien odwołać się do Sądu Ubezpieczeń Społecznych i zgłosić dowody na potwierdzenie wykonywania pracy np. dowody z zeznań świadków (współpracowników, kontrahentów, klientów), którzy potwierdzą, że dana osoba pracowała na określonym stanowisku. Ważne może być skonsultowanie sprawy z adwokatem, albo radcą prawnym, którzy pomogą zebrać odpowiedni materiał dowodowy.
Zobacz też:
Prawo: Przepadek pojazdu za jazdę w stanie nietrzeźwości
prawniczka Teresa Dąbek
Stowarzyszenie Inicjatyw Wschodnich w Hrubieszowie
